اختلال یادگیری خواندن در کودکان: هر آنچه که والدین باید بدانند

کارشناسان معتقدند که کودکان مبتلا به اختلال یادگیری خواندن باید هر چه زودتر تشخیص داده شوند تا به‌موقع مورد درمان قرار گیرند. در وهلۀ اول مهم است بدانید که این اختلال چیست؟ چگونه در کودکان خود را نشان می‌دهد و شایع‌ترین نشانه‌های این ناتوانی یادگیری چیست؟

پِرسی، یک نوجوان 14ساله که در انگلستان بزرگ شده، تقریباً در تمام مهارت‌های آموزشی مدرسه به جز خواندن عالی عمل کرده است. به نظر می‌رسید که او نمی‌توانست معنای کلمات را درک کند. در مورد مشابه، فیونای 7ساله که در تولسا زندگی می‌کند، در تشخیص کلمات ساده مانند گربه و حرفِ تعریف مشکل داشت، هر زمان که باید لیست‌های مربوط به درس املا را مطالعه کند می‌زند زیر گریه و می‌گوید که معده‌اش خیلی درد می‌کند تا بتواند زودتر از مدرسه به خانه برود.

این دو کودک از نظر زمان و مکان زندگی کاملا با هم متفاوت هستند اما هر دو با یک بیماری دست و پنجه نرم کردند: اختلال یادگیریِ خواندن. در سال 1896، پرسی یکی از اولین بیمارانی بود که در کتاب ادبیات پزشکی بیماریَش با عنوان «اختلال یادگیری خفیف» ثبت شد، و برای فیونا نیز در سال 2019 دقیقا همین اتفاق افتاد. خوشبختانه، در حال حاضر در مورد فیونا و میلیون‌ها کودک دیگر در ایالات متحده که به این ناتوانی مبتلا هستند، چیزهای بیشتری می‌دانیم. و در خصوص این بیماری، تشخیص آن و حتی آموزش به چنین کودکانی با اعتماد به نفس بیشتری قدم برمی‌داریم.

سالی شِیویتز، مدیر مجموعۀ ییل «مرکز درمان اختلال یادگیری خواندن و خلاقیت» و نویسندۀ کتاب «غلبه بر اختلال یادگیری خواندن با متدهای روز»، معتقد است: «درک ما از این اختلال، یک جهش کوانتومی رو به جلو داشته است». پیشرفت‌های علمی عمیقی به دانش ما اضافه شده که تا چند سال پیش غیرقابل تصور بود. تحقیقات نشان می‌دهد که تشخیصِ زودهنگام این اختلال بسیار مهم است. حمایت و درمانی که می‌تواند برای کودکانی که در سن مهدکودک هستند دو برابر موثرتر از بچه‌های کلاس اولی است. حتی اگر فرزندتان سال‌ها از یادگیری خواندن فاصله داشته، مهم است بدانید باید به چه چیزی توجه و چگونه می‌توانید به او کمک کنید.

 افراد مبتلا به اختلال یادگیری، در خواندن و املا مشکل دارند. ناگفته نماند که یادگیری زبان دوم نیز برای این افراد سخت است.

 

اختلال یادگیری خواندن چیست؟

این اختلال، یک نوع ناتوانی یادگیری است که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد. افراد مبتلا به این اختلال، در خواندن و املا مشکل دارند. ناگفته نماند که یادگیری زبان دوم نیز برای این افراد سخت است. با این حال، همانطور که در مقاله‌ای که مرکز ییل در مورد اختلال یادگیری خواندن و خلاقیت منتشر کرده، آمده این مشکل به دلیل کمبود دانش یا هوش نیست، بلکه ناشی از شرایط یا اختلالی است که بر مهارت‌های درک و پردازش شخص تأثیر می‌گذارد.

بیشتر بدانید: راه‌های کمک به تحصیل دانش‌آموز مرزی در  مدرسه و خانه

اختلال یادگیری خواندن دقیقا چه شکلی است؟

بسیاری از ما در مورد این اختلال اختلاف نظر داریم، برخی معتقدند که علت آن مشکلات بینایی است (در صورتی‌که اینطور نیست) یا اینکه نوشتن حروف از جلو به عقب مشخصۀ این بیماری است (که این هم نیست). تنبلی را نمی‌توان به این اختلال اطلاق کرد و البته بچه‌ها نیز به سادگی از پس آن بر نخواهند آمد. تعریف ساده‌ از اختلال یادگیریِ خواندن این است: مشکل در اتصال حروف به صداهای زبان گفتاری. به همین دلیل روش‌های معمولی برای آموزش خواندن به بچه‌ها، کتاب‌های باب برای خواننده‌های مبتدی که بر صداهای حروف تمرکز می‌کنند و کاربرگ‌های صداشناسی که به بچه‌های بزرگ‌تر کمک می‌کنند کلمات را کنار هم بگذارند، برای افرادی که به این اختلال دچار هستند، ناکارآمد می‌باشند. آن‌ها در جدا کردن یک کلمه در قسمت‌های صوتی آن (واج‌ها) و درک اینکه مثلاً ph و  fمانند هم هستند، مشکل دارند.

تصویربرداری عصبی نشان داده است که سیستم‌های موجود در مغز کودکان مبتلا به این اختلال، در ربط دادن ظاهر یک کلمه با صدای آن ناتوان عمل می‌کنند. بچه‌هایی که به این اختلال دچار هستند همچنین برای پردازش کلمات در مقایسه با سایر کودکان از قسمت‌های مختلف استفاده می‌کنند. این مسیرهای جایگزین ممکن است کارآمد باشند، اما مانند یک مسیرِ ناآشنا در یک محلۀ ناآشنا، انرژی، توجه و زمان بیشتری را می‌طلبد.

زودترین زمانی که می‌توان علائم اختلال یادگیری خواندن را تشخیص داد، چه موقع است؟

با اینکه بسیاری تصور می‌کنند تا زمانی که فرد خواندن یاد نگیرد، نمی‌توان اختلال یادگیری خواندن را تشخیص داد، اما در واقع علائم این اختلال ممکن است زودتر ظاهر شود. ممکن است برخی از کودکان علائم را در 3سالگی یا در حدود 3سالگی نشان دهند (و یا کارهایی انجام دهند که از نشانه‌های این اختلال باشد). برخی از اولین علائم اختلال یادگیری خواندن عبارتند از:

• مشکل در ریتم‌ و قافیه‌سازی

• مشکلات در پیروی از دستورالعمل‌ها، گفتن داستان و/یا خواندن الفبا

• تاخیر در گفتار

• تلاش برای شناسایی حروف در نام خود

بیشتر بدانید: 7 روش آموزش اینکه کودکان نیازی به بهترین بودن ندارند

علت اختلال یادگیری خواندن چیست، یعنی آیا ریشۀ ژنتیکی دارد؟

اختلال یادگیری خواندن، که 80 تا 90 درصد از تمام ناتوانی‌های یادگیری را تشکیل می‌دهد، یک بخش ژنتیکی دارد. این یعنی احتمال ابتلای فرزندان والدین مبتلا به این اختلال نسبت به سایر کودکان بیشتر است. با این‌حال، می‌تواند توسط عوامل دیگری نیز ایجاد شود، از جمله قرار گرفتن جنین در معرض مواد شیمیایی مضر و/یا قرار گرفتن در معرض استرس در سنین پایین.

اختلال یادگیری خواندن چگونه تشخیص داده می‌شود؟

بهترین فرد برای تشخیص علائم اولیۀ این اختلال، حتی پیش از اینکه فرزندتان الفبا را یاد بگیرد، شما هستید. دکتر شِیویتز توضیح می‌دهد: «کودکان در سنین خردسالی می‌توانند کلمات را از هم جدا کنند و ریتم رفتن و نشستن را به دلیل هم آوایی درک کنند». کودکان مبتلا به اختلال یادگیریِ خواندن این ارتباط را درک نمی‌کنند، بنابراین اگر کودک پیش‌دبستانی شما در قافیه‌بندی یا به خاطر سپردن اشعار مشکل دارد، حتما باید از یک متخصص کمک بگیرید.

کودکان مبتلا به این اختلال در اوایل دبستان، ممکن است از رفتن به مدرسه، انجام تکالیف یا تکالیفِ یادگیری از راه دور، شکایت کنند و با بزرگ‌تر شدن، در برابر بلند خواندن مقاومت ‌کنند و در تلفظ کلمات ناآشنا مشکل داشته باشند.

معلم فرزند شما نیز باید مراقب علائمی باشد که نشان دهندۀ غیرطبیعی بودن اوضاع است. مدرسه علاوه بر پیگیری پیشرفت کودکان در خواندن، باید علائم اختلال یادگیری خواندن را از همان اوایل مهد کودک ارزیابی کنند. اگر مدرسۀ فرزندتان این کار را نمی‌کند، با مدیر مدرسه تماس بگیرید. (بهتر است که که این کار را از طریق ایمیل، یا ارسال پیام به معلم فرزندتان انجام دهید، تا اگر به درخواست شما ترتیب اثری داده نشد، یک سند مکتوب داشته باشید.) غربالگری‌ها فقط چند دقیقه طول می‌کشد و موردی مانند توانایی کودک در به زبان آوردن یک کلمۀ بی‌ربط و بی‌معنی را آزمایش می‌کنند.

دکتر شارون وان، استاد آموزش ویژه در دانشگاه تگزاس در آستین و مدیر اجرایی میدوز، مرکز پیشگیری از خطرات آموزشی معتقد است: «وقتی بچه‌ها در سنین پایین مورد ارزیابی قرار بگیرند و مشکلشان تشخیص داده شود، به آن‌ها کمک می‌کنید که مدرسه را دوست داشته باشند و اعتماد به نفس داشته باشند».

با این حال، متأسفانه، مشکل کودکان مبتلا به اختلال یادگیری خواندن معمولا تا کلاس سوم یا حتی بعد از آن، نیز توسط مدارسشان شناسایی نمی‌شوند. چگونه می‌توان چنین موضوع رایجی را اینقدر نادیده گرفت؟ دکتر شِیویتز می‌گوید: «معلمان اغلب به‌روز نیستند و با متدهای روز پیش نمی‌روند، و طبق نظرسنجی از 1350 نفر، از هر 6 معلم مدارس دولتی در ایالات متحده، فقط یک نفر آمادگی آموزش به دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری خواندن از سطح خفیف تا متوسط ​​را دارد. این درحالی‌ست که باید به این جمعیت از معلمان، محدودیت‌های فعلی یادگیری از راه دور و نادیده گرفتن این شرایط را نیز اضافه کنید».

چه گزینه‎‌هایی از درمان اختلال یادگیری خواندن در دسترس است و چگونه می‌توانید از فرزندانتان در برابر این اختلال حمایت کنید؟

اگر اختلال یادگیری خواندن با پیشرفت تحصیلی فرزند شما تداخل داشته باشد، نیاز به حمایت اضافی در مدرسه دارد. دکتر وان می‌گوید هیچ درمانی وجود ندارد و درمان‌هایی که نوید درمان سریع را می‌دهند، به ندرت انجام می‌شوند. با این حال، روش‌ها و برنامه‌های مختلفی برای بهبود این اختلال در کودکان مشخص شده است، و همۀ آن‌ها بر آموزش کودکان مبتلا به این اختلال، نحوۀ تلفظ کلمات کوچک و ساده و سپس جدا کردن کلمات بزرگتر، همراه با حفظ کلماتی که از قواعد املا یا شش نوع هجا پیروی نمی‌کنند تاکید دارند. والدین و مدارسی که هم روی تمرین خواندن کار می‌کنند و هم از اینکه بچه‌ها از گذراندن وقت زیاد برای تکالیف خسته نمی‌شوند، حمایت و امنیت لازم را برای بچه‌ها فراهم می‌کنند. به عنوان مثال، هنگامی که فیونا در بخش خواندن، کمک‌های فردی دریافت کرد با همکلاسی های خود هم‌گام شد.

با این حال، از آنجاییکه قوانینِ موجود در ایالت‌ها (حتی در بین مربیان) متفاوت هستند و در مورد اینکه اختلال یادگیری خواندن چه چیزی هست و چه چیزی نیست، همچنین نگرانی‌های دیگر مانند کارکنان و بودجۀ مورد نیاز برای آموزش این کودکان می‌تواند یک سیستم گیج‌کننده باشد. نتیجۀ نهایی: قانون آموزش افراد دارای معلولیت فدرال به طور خاص، اختلال یادگیریِ خواندن را پوشش می‌دهد، و برخی از ایالت‌ها قوانین دقیق‌تری دارند که حق کودکان را مشخص می‌کند.

به طور معمول، تسهیلات برای یک کودک مبتلا به اختلال یادگیری خواندن، در یک برنامۀ آموزش فردی (IEP) یا 504 تعریف می‌شود. این برنامه ممکن است شامل مواردی مانند دریافت زمان اضافی در طول آزمون، دریافت آزمون شفاهی به جای کتبی، و برگزاری جلسات فردی یا گروهی با یک نفر باشد. متخصص دکتر شِیویتز معتقد است این برنامه‌ها به دانش آموزان اجازه می‌دهد تا توانایی‌های خود را نشان دهند، نه ناتوانی‌هایشان را.

متخصصان، معلمان و والدین برای تعریف این اسناد الزام آور قانونی با یکدیگر همکاری می‌کنند. حواستان باشد که از یک دوست یا نمایندۀ یک گروهِ حمایت از ناتوانی‌های یادگیری بخواهید تا در جلسات با شما شرکت کند، یادداشت برداری کند و سؤال بپرسد.

متاسفانه، اغلب والدینِ کودکان با نیازهای خاص نمی‌دانند که چقدر منابع در دسترس آن‌هاست. اگر با برنامه‌های مربیان مخالف هستید، یا اگر به نگرانی‌هایتان رسیدگی نمی‌شود، این حقِ شماست که با احترام با آن‌ها صحبت و خواسته‌تان را مطرح کنید. ممکن است بگویید: «همۀ ما می‌خواهیم بهترین تصمیم‌ها را برای تحصیل فرزندمان بگیریم" و باید سر این مسئله به توافق برسیم».

اگر تشخیص داده شد که کودک شما دچار اختلال یادگیری خواندن است، به خاطر داشته باشید که افراد مبتلا به این اختلال، نقاط قوت دیگری دارند. تحقیقات نشان می‌دهد که بسیاری از افراد مبتلا به اختلال یادگیری خواندن، به‌طور خاص در پیدا کردن چیزهای خاص و خارج از محدودۀ معمول مهارت دارند (آن‌ها در خصوص بخشی از مغز که مربوط به بررسی سریع یک فضای بزرگ است فعالیت بیشتری از خود به نمایش می‌گذارند، مهارتی که در یک کارآگاهی که به دنبال سرنخ‌هاست یا یک ستاره شناس که درصدد پیدا کردن یک سیاهچاله است، مفید و کاربردی است.) برخی از سازمان‌ها فقط افرادی که مبتلا به اختلال یادگیری خواندن هستند را استخدام می‌کنند. یکی از آژانس‌های اطلاعاتی بریتانیا استعدادهای مبتلا به این اختلال را در کار ضد ترور خود مورد استفاده قرار می‌دهد. مهم نیست که وقتی فرزندتان بزرگ می‌شود می‌خواهد چکاره شود، این اختلال به‌هیچ وجه او را محدود نمی‌کند. دکتر شِیویتز می‌گوید: «شما قهرمان فرزندانتان هستید. پبه آن‌ها اطمینان و دلگرمی بدهید و بگذارید بدانند که موفق خواهند شد، و همین باعث موفقیت آن‌ها خواهد شد».

بیشتر بدانید: بیش‌فعالی چیست و چه علائمی دارد؟

بهترین راه برای مبارزه با برچسب اختلال یادگیری خواندن چیست؟

برخی از والدین و مدارس در ارزیابی و تشخیص کودکان از ترس این که این برچسب دائمی باشد و باعث عقب افتادن آن‌ها از سایر کودکان شود در مطرح کردن این اختلال تردید می‌کنند. با این حال، تحقیقات انجام شده توسط سازمان غیرانتفاعی حمایتی و آموزشی Made By Dyslexia نشان می‌دهد که کودکان به مرور متوجه می‌شوند که نمی‌توانند کاری را که همسالانشان می‌توانند انجام دهند و این مسئله باعث شده از هر ده نفر مبتلا به این اختلال، 9 نفر احساس اضطراب، استرس یا خجالت کنند. چهار نفر از هر پنج نفری که به این اختلال مبتلا هستند می‌گویند که در نهایت درک و پذیرش این ناتوانی و اختلال به آن‌ها کمک کرد تا در مدرسه و هر جایی فراتر از آن پشتکار داشته باشند. دکتر سالی شِیویتز معتقد است: «اضطراب ناشی از ندانستن است. مهم‌ترین چیز این است که به بچه‌ها بگویید: «شما یک نام دارید و این نام مختص افراد خیلی باهوش است. ممکن است شما مطالب را کندتر از بقیه بخوانید، اما این بدان معنی نیست که شما کند فکر می‌کنید». افراد مشهوری هستند که به این اختلال مبتلا هستند مانند کایرا نایتلی، ووپی گلدبرگ و تیم تبو، و این آگاهی می‌تواند به کودکان نشان دهد که می‌توانند آینده‌ای روشن داشته باشند.

علائم اختلال یادگیری زبان را در هر سنی بشناسید

پیش دبستانی

• در درک قافیه‌ها و ریتم‌ها مشکل دارد

• کلمات را اشتباه تلفظ می‌کند

دبستان

• از سختیِ خواندن شکایت می‌کند

• در درک اینکه کلمات از هم جدا می‌شوند مشکل دارد

• نمی‌تواند حروف را با صداها مرتبط کند. نمی‌تواند کلمات یک هجاییِ معمول را بخواند

• هنگام مطالعه حواسش پرت می‌شود

دبستان، راهنمایی و بالاتر

• نمی‌تواند کلمات جدید و ناآشنا را به زبان آورد

• از خواندن با صدای بلند اجتناب می‌کند

• در تمام کردن تست‌ها مشکل دارد

• اغلب از زبان غیر دقیق استفاده می‌کند: «موارد» و «چیزها»

• نمی‌تواند به کلمۀ مناسب فکر کند: «نوک زبانم است»

• در یادگیری زبان دوم مشکل دارد

جمع‌بندی

افراد مبتلا به اختلال یادگیری خواندن، در خواندن و املای کلمات مشکل دارند. این مشکل به دلیل کمبود دانش یا هوش نیست، بلکه ناشی از شرایط یا اختلالی است که بر مهارت‌های درک و پردازش شخص تأثیر می‌گذارد.

همان‌طور که در مطلب اشاره شد، ریشۀ این مسئله عوامل مختلفی مثل ژنتیک و استرس در سنین کم است و برای تشخیص آن والدین باید همیشه هوشیار باشند. کودکان در سنین خردسالی می‌توانند کلمات را از هم جدا کنند و ریتم رفتن و نشستن را به دلیل هم آوایی درک کنند. کودکان مبتلا به اختلال یادگیری خواندن این ارتباط را درک نمی‌کنند، بنابراین اگر کودک پیش‌دبستانی شما در قافیه‌بندی یا به خاطر سپردن اشعار مشکل دارد، حتما باید از یک متخصص کمک بگیرید. نظرات خود را در مورد این مطلب برای ما بفرستید. 

منبع: پرنتز