بررسی مسئله حیاتی استقلال نوجوانان و نکات آن برای والدین
تربیت فرزند نوجوان یکی از پرچالش‌ترین دورانی است که والدین تجربه می‌کنند. لطفا چشمانتان را ببندید و دو موقعیتی را که می‌گویم، تصور کنید؛ موقعیت اول: ساعت از یازده شب گذشته و نوجوانتان هنوز به خانه نیامده است. شما که وجودتان از نگرانی و استرس لبریز شده است، با ورود نوجوان به خانه، از کوره در می‌روید و از خشم مهار نشده خود به عنوان ابزاری برای گفت‌و‌گو با او استفاده می‌کنید. موقعیت دوم: ساعت از یازده شب گذشته و نوجوانتان هنوز به خانه نیامده است. شما نگران هستید اما سعی می‌کنید آرامش خود را حفظ کنید و با یک نشست خانوادگی، در مورد این مسئله با نوجوان خود گفت‌و‌گو کرده تا به یک نقطه مشترک برسید. تفاوت این دو موقعیت با هم نه در رفتار بلکه در نوع نگرش این دو والد به نوجوان نهفته است. تربیت فرزند نوجوان مستلزم داشتن نگاهی نو و تازه به نوجوانی است. خواسته نوجوان در این دوران تنها یک چیز است؛ «با من لطفا شبیه یک بزرگسال رفتار کنید.»، این یعنی همان نیاز استقلال نوجوانان که در این دوره به اوج خودش می‌رسد.
شناخت نوجوانی و محترم شمردن استقلال نوجوانان به عنوان یک نیاز مهم و اساسی، می‌تواند مسیر تربیت را برای شما هموارتر کند. برای به رسمیت شناخت استقلال نوجوانان کافی است والدین از نقش پرستار و نگهبان که در دوره نوزادی و کودکی فرزند خود داشتهاند، خارج شوند و به عنوان یک مشاور در کنار نوجوان، به ایفای نقش خود بپردازند. استقلال نوجوانان به معنای جدا شدن از خانواده و وابسته نبودن به آن‌ها نیست، بلکه داشتن یک فضای امن در خانواده برای کشف کردن و تجربه کردن بیشتر است. والدین به عنوان یک مشاور نقش پررنگی در ایجاد این فضای امن دارند. بنابراین استقلال نوجوانان بدون همراهی و راهنمایی والدین، پیامدی جز آسیب به دنبال نخواهد داشت.
برای تربیت فرزند مستقل در گام اول باید آشنایی کاملی از دوره نوجوانی داشت. والدین در این دوره باید جلوه‌های رفتاری حاکی از استقلال نوجوانان را در فرزند خود شناسایی کنند. نیاز به استقلال در کودکی و نوجوانی بین همه افراد مشترک است، اما شیوه بروز آن در هر فردی متفاوت با دیگری است.
دانلود فایل صوتی : 
بررسی مسئله حیاتی استقلال نوجوانان و نکات آن برای والدین
مفهوم استقلال طلبی در نوجوانان
نوجوانی با تغییرات گسترده در حوزه‌های مختلف جسمانی، شناختی، اجتماعی و هیجانی همراه است. بخشی از استقلال نوجوانان ریشه در تغییرات شناختی و بخش دیگر آن ریشه در تغییرات اجتماعی دارد که نوجوان تجربه می‌کند. در این دوره نحوه استدلال نوجوان، کم‌ترین شباهت را با تفکر دوران کودکی دارد.
بیشتر بخوانید: اعتماد به نفس در کودکان چگونه شکل می‌گیرد؟
به این مثال ساده توجه کنید؛ شما به فرزند 7ساله خود می‌گویید: «ببین دوستت موقع راه رفتن می‌لنگد، پس حتما مریض شده است و تو باید به او کمک کنی.»، کودک 7ساله این استدلال را از شما می‌پذیرد. اما اگر همین را به نوجوان خود بگویید، او چندین فرضیه در ذهن خود می‌سازد و یک به یک این فرضیات را آزمایش می‌کند. در نهایت بر اساس یک فرضیه اقدامی را انجام خواهد داد. رد پای این نوع استدلال در بسیاری از موضوعاتی که شما و نوجوان با هم اختلاف‌نظر دارید، دیده می‌شود. این شیوه تفکر در نوجوانی همان تفکر نقاد در بزرگسالی است که هنوز از پختگی لازم برخوردار نیست. نقش والدین به عنوان مشاور این است که با فراهم کردن فرصت استقلال نوجوانان، به رشد و پختگی این تفکر کمک کنند.
بسیاری از والدین ترجیح می‌دهند با قطع کردن پای استقلال نوجوانان، به جای او فکر کنند و به جای او تصمیم بگیرند تا از نوجوان خود در برابر آسیب‌های موجود در جامعه محافظت کنند. اما مطالعات نشان داده است، نوجوانانی که بدون مهارت تفکر و تصمیم‌گیری وارد دوره جوانی و بزرگسالی می‌شوند، بیشترین مشکلات را تجربه خواهند کرد. والدین گمان می‌کنند وقتی صحبت از استقلال نوجوانان می‌شود، منظور این است که آن‌ها را به حال خود رها کنیم؛ اما همان‌طور که گفته شد، استقلال نوجوانان بدون نظارت و همراهی والدین پیامدی جز آسیب ندارد. داشتن سبک فرزندپروری قاطعانه بهترین ابزاری است که والدین می‌توانند از آن برای مدیریت بهتر این دوران استفاده کنند. در این سبک فرزندپروری با دادن حق انتخاب و تصمیم‌گیری به نوجوان، حس استقلال را در او پرورش می‌دهند. اما در کنار این استقلال‌طلبی، ارزش زیادی هم برای داشتن رفتار منضبط از سوی نوجوان قائل هستند. به عبارتی والدین برای نوجوان به شکل روشن و شفاف خطوط قرمز را توضیح می‌دهند و فرصتی را فراهم می‌کنند تا نوجوان با پیامدهای رفتارش روبه‌رو شود. این نوع از فرزندپروری نه تنها فرصت را برای استقلال نوجوانان فراهم می‌کند، بلکه مهارت آن‌ها در تصمیم‌گیری و مسئولیت‌پذیری را افزایش می‌دهد.
بخش دیگری از استقلال نوجوانان به دلیل تغییرات اجتماعی است که نوجوان تجربه می‌کند. در این دوره نوجوان دوست دارد با فاصله گرفتن از خانواده، روابط اجتماعی جدیدتری را تجربه کند. او با ورود به اجتماع می‌خواهد هویتی منسجم و یکپارچه برای خود تعریف کند. برای داشتن هویت، لازم است نوجوان با عضویت در گروه‌های اجتماعی سالم به کاوش و جستوجو بپردازد تا در انتها به یک سیستم اخلاقی-ارزشی متعهد شود. نوجوانانی که فرصت کاوش داشتهاند، از نظر عزت‌نفس و رشد اخلاقی در وضعیت بسیار بهتری قرار دارند. اما برخلاف آن نوجوانانی که به دلیل محدودیت از جانب خانواده فرصت ساختن هویتی سالم را نداشته‌اند، در آینده تبدیل به افرادی متعصب می‌شوند که احتمال به عضویت درآمدنشان در گروه‌های پرخطر بسیار زیاد است.
در رابطه با موضوع استقلال‌طلبی فرزندان با سرکار خانم بهناز اسدی مشاور و روان‌شناس حوزه کودک و نوجوان صحبت کردیم. در این گفتگو که به صورت ویدیو در اختیار شما عزیزان است، تفاوت استقلال‌طلبی با نافرمانی، برخوردی که والدین باید نسبت به این مسئله نشان دهند و دغدغه چند خانواده بررسی شد:
سن استقلال طلبی فرزندان
فرزندان در دو دوره اعلام نیاز به استقلال می‌کنند؛ یکی در دو سالگی و دیگری در نوجوانی. در دو سالگی درست زمانی که کودک از شیر گرفته می‌شود، سعی می‌کند با جدا شدن از مادر زمینه را برای استقلال خود فراهم کند. جملاتی شبیه بر این که خودم می‌خواهم غذا بخورم، خودم می‌خواهم لباس بپوشم، خودم می‌خواهم کارهایم را انجام دهم. والدین در این دوره با همراهی کردن کودک نه تنها اجازه مستقل شدن به او می‌دهند، بلکه این استقلال و خودکفایی، شوقی دوچندان را در وجودشان برمی‌انگیزاند.
استقلال‌طلبی در سن 10 یا 11سالگی با سرعت بیشتری خود را نشان می‌دهد. نوجوان در این دوره دوست دارد، یک اتاق خصوصی برای خودش داشته باشد، کسی بدون اجازه او وارد اتاقش نشود و وسایلش را تفتیش نکند. از او در مورد موضوعات مختلف نظرخواهی شود. به او در مورد مسائل شخصی خود حق انتخاب داده شود و با او در مورد رفتن به مهمانی مشورت شود. همه این موارد یک نوع اعلام استقلال است که در 17 یا 18 سالگی کامل می‌شود. از والدین انتظار می‌رود به استقلال نوجوانان نگاهی مقطعی نداشته باشند. بلکه این استقلال طلبی را فرآیندی پیوسته بدانند که به شکل تدریجی کامل می‌شود.
بیشتر بخوانید: علت کم‌حرف بودن برخی از کودکان چیست؟
چگونه فرزند مستقل تربیت کنیم؟
برای تربیت فرزند مستقل در گام اول باید آشنایی کاملی از دوره نوجوانی داشت. والدین در این دوره باید جلوه‌های رفتاری حاکی از استقلال نوجوانان را در فرزند خود شناسایی کنند. نیاز به استقلال در کودکی و نوجوانی بین همه افراد مشترک است، اما شیوه بروز آن در هر فردی متفاوت با دیگری است. در گام دوم والدین باید استقلال کودکان و نوجوانان را به عنوان یک نیاز مهم و اساسی بپذیرند و به آن بها دهند. برای این پذیرش لازم است والدین وارد دنیای مطلوب نوجوان شوند و از عینک جهان‌بینی نوجوان به دنیای اطراف نگاه کنند. در گام آخر والدین با فراهم کردن پایگاهی امن در خانواده، فرصت مستقل شدن را به نوجوان می‌دهند. اما در عین حال با در نظر گرفتن حدود و مرزهایی، فرآیند نظارت بر رفتار نوجوان را تسهیل می‌بخشند. این سه گام را می‌توان در اقدامات زیر خلاصه کرد:
- رابطه موثر و مثبتی با نوجوان خود داشته باشید.
- تعامل و گفت‌وگوی اثربخش را تمرین کنید.
- دنیای نوجوان را درک کنید و مسائل او را جدی بگیرید.
- استقلال نوجوانان را به عنوان یک نیاز مهم و اساسی محترم بشمارید.
- از درخواست‌های او با درنظرگرفتن پیامدهای منطقی حمایت کنید.
- در مورد ارزش‌ها و اصول مهم در بافت خانواده با او صحبت کنید.
- به حریم خصوصی نوجوانتان احترام بگذارید.
- به نوجوانتان متناسب با استعداد و توانمندی‌هایش مسئولیت دهید.
- اختلاف نظر با نوجوان را یک مسئله کاملا طبیعی بدانید و سعی کنید با داشتن نگرش حل مسئله اوضاع را مدیریت کنید.
- به جای کنترل نوجوان، نظارت خود در سه حوزه همسالان، مدرسه و رسانه را افزایش دهید؛ یادتان باشد نظارت با کنترل بسیار متفاوت است.
- قواعد و قوانینی را با هم‌فکری خود نوجوان تعیین کنید و در صورت زیر پا گذاشتن قواعد، او را با پیامدهای رفتارش روبه‌رو کنید.
- از معجزه آموزش لحظه به لحظه در این دوران غافل نشوید.
عدم برخورد مطلوب و توجه والدین به استقلال کودکان
استقلال نوجوانان یک نیاز مهم و اساسی در دوره نوجوانی است؛ اگر در خانواده شرایط لازم برای برآورده شدن این نیاز فراهم نشود، نوجوان با فاصله گرفتن از خانواده و رفتن به سمت دوستان در جهت ارضای این نیاز تلاش خواهد کرد. استقلال کودکان و نوجوانان زمینه را برای پرورش مهارت تصمیم‌گیری و مسئولیت‌پذیری در آن‌ها فراهم می‌کند، حال اگر والدین توجه کافی به این نیاز نداشته باشند، نه تنها فرزندانی فاقد مهارت تحویل جامعه می‌دهند؛ بلکه آن‌ها را از لذت آموختن و تجربه کردن محروم می‌کنند.
والدینی که استقلال نوجوانان را به رسمیت نمی‌شناسند و تلاش می‌کنند با اعمال محدودیت‌هایی احساس امنیت را برای خود بخرند باید بدانند که به زودی شکافی عمیق بین خودشان و فرزند نوجوانشان تجربه خواهند کرد. سخت‌گیری‌ها و محدودیت‌ها مانع ارتباط خوب و سالم والدین با نوجوان می‌شود، در نتیجه نوجوان ترجیح می‌دهد استقلال ازدست‌رفته خود را در میان دوستان و همسالانش جستوجو کند. همین موضوع باعث ایجاد فاصله بیشتر و جدا شدن کامل نوجوان از خانواده می‌شود.
والدین به اشکال مختلف فرصت استقلال‌طلبی را از فرزندان می‌گیرند؛ یا به نوجوان اعتماد ندارند، یا او را به قدر کافی پخته و باتجربه نمی‌دانند، یا به شرایط بیرونی و آسیب‌های موجود در جامعه اعتماد ندارند و یا کلا والدینی مضطرب و نگران هستند که برای مهار کردن نگرانی خود ناگزیر به اعمال محدودیت هستند. تفاوتی ندارد شما جز کدام دسته از این والدین باشید؛ اعمال محدودیت و فشار اگر همراه با دلایل منطقی نباشد، نوجوان را ترغیب می‌کند به دنبال راه‌حلی برای ارضای حس استقلال‌طلبی خود باشد. راه‌حلی که چه بسا آسیب‌هایی جبران‌ناپذیر به دنبال دارد. این داستان به همین جا ختم نمی‌شود؛ در شرایطی که نوجوان به دنبال راهی برای ارضای خواسته‌هایش است، والد تلاش می‌کند تا با اعمال کنترل بیشتر، مدیریت اوضاع را در دست بگیرد، اما نتیجه‌ای جز تنش و پریشانی عاید او نمی‌شود.
جمع‌بندی
نوجوانی یک دوره چالش‌زا برای نوجوان و والدینش است. بیشترین موضوعی هم که باعث ایجاد تنش و بحران در خانواده می‌شود، بحث استقلال نوجوانان است. والدینی که تا دیروز صاحب کودکی حرف‌گوش‌کن و مطیع بوده‌اند، امروز در مقابل نوجوانی سرکش و نافرمان ایستاده‌اند که قدرت والدگری‌شان را زیر سوال برده است. طبیعتا روش‌های تربیت در دوران کودکی شیوه‌ای مناسب برای تعامل با نوجوان نخواهد بود. مشکل دقیقا از جایی شروع می‌شود که والدین تلاش می‌کنند تا با نوجوان متفکر و خودمختار امروز شبیه به کودک وابسته و ضعیف دیروز رفتار کنند. خوب است والدین نسبت به استقلال نوجوانان موضعی منصفانه و منطقی داشته باشند و به آن به چشم یک فرصت برای توانمند کردن و آگاه کردن نوجوان، نگاه کنند. یادتان باشد که مهارت از طریق موعظه و نصیحت در وجود نوجوان پرورش نمی‌یابد، بلکه نیازمند تجربه کردن است. شما به عنوان والد برای دادن فرصت تجربه به نوجوانتان چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
منابع
• روانشناسی رشد جلد دوم ترجمه یحیی سید محمدی، نشر ارسباران
• نیاز نوجوان به استقلال، دکتر جواد محمودی قرائی، نشر قطره
• پایان جنگ قدرت والدین-نوجوان، ترجمه اعظم فاضلی، انتشارات ارجمند
تبلیغات:
نظرات شما بسیار ارزشمند هستند. به دیگران کمک کنید تا بیشتر بدانند. نظرات شما توسط کارشناسان بررسی، تایید و پاسخ داده می شوند. اگر ایمیلتان را وارد کنید، پاسخ کارشناسان برای شما ایمیل می شود.
تبلیغات:
اعضای سایت می توانند نمونه سوالات و فایل های آموزشی را دانلود کنند. همینطور، بعضی از مطالب فقط به اعضای سایت نمایش داده می شود. اطلاعات مهم، تغییرات مهم آموزشی به اعضای سایت اطلاع رسانی می شود. اعضای سایت هیچ محدودیتی در استفاده از امکانات سایت ندارند و می توانند در تمام آزمون های آنلاین شرکت کنند و از تمام امکانات سایت و بخش اعضا استفاده کنند.
همین حالا نزدیک به یک میلیون نفر دیگر هم عضو فعال سایت سرزمین تیزهوش ها هستند. چرا شما به این خانواده بزرگ نمی پیوندید؟
