بررسی مسئله حیاتی خودزنی در نوجوانان امروزی

نوجوانی دوره‌ای در زندگی‌ست که تنها شنیدن نام آن می‌تواند برای بسیاری از والدین و متخصصان این حوزه، دلهره‌آور و مخوف باشد. اولین بار این استانلی هال بود که از نوجوانی با عنوان دورۀ طوفان و فشار یاد کرد. بعد از آن تقریبا هر روانشناسی که پا به عرصه نوجوانی گذاشت، آن را به عنوان چالش‌زاترین دوره به جهانیان معرفی کرد. شاید اگر ما هم به تغییرات سریع زیستی، شناختی و عاطفی این دوره نگاهی داشته باشیم، علت التهاب و آشفتگی موجود در نوجوانی را بیشتر درک کنیم. تصور کنید یک روز صبح از خواب بیدار می‌شوید و تغییری شگفت‌انگیز در یکی از اعضای بدن خود مشاهده می‌کنید؛ قاعدتا در برخورد با این موقعیت دچار آشفتگی و سردرگمی می‌شوید. نوجوانی نیز بی‌شباهت به این اتفاق نیست. نوجوانی که تا دیروز کودکی بازی‌گوش و مطیع بوده است، امروز با تجربه تغییرات حاصل از بلوغ تبدیل به بزرگسالی متفکر و تحلیل‌گر می‌شود. با این تفاوت که در نوجوانی واژه‌ای به نام ثبات معنا و مفهوم خاصی ندارد. به عبارتی نوجوان گاهی در قالب خردسالی لجباز و گاهی در لباس بزرگسالی متفکر حاضر می‌شود. نوسان خلقی موجود در نوجوانی با تفکری خام و نابالغ ترکیب می‌شود و بحران‌ها و چالش‌های متعددی را در این دوره رقم می‌زند.

یکی از مهم‌ترین بحران‌های نوجوانی خودزنی در نوجوانان است. خودزنی در نوجوانان را باید یک پدیده کاملا روانی دانست. در واقع این هیجانات و احساسات مدیریت‌نشده در نوجوان هستند که منجر به بروز پدیده‌ای به نام خودزنی در نوجوانان می‌شوند. بهترین گام برای مواجهه شدن با چالش‌های دوران نوجوانی، داشتن نگرشی سالم و واقع‌بینانه به این چالش‌هاست. ما در این مقاله قصد داریم با ارائه مطالبی جامع و تخصصی در باب خودزنی در نوجوانان شما را برای مواجهه با این چالش مهم، همراهی کنیم. پس اگر علاقه‌مند هستید که بدانید در برخورد با این بحران دردسرساز چه باید بکنید، ادامه مطلب را از دست ندهید.

 در واقع این هیجانات و احساسات مدیریت‌نشده در نوجوان هستند که منجر به بروز پدیده‌ای به نام خودزنی در نوجوانان می‌شوند. بهترین گام برای مواجهه شدن با چنین چالش‌هایی در دوران نوجوانی، داشتن نگرشی سالم و واقع‌بینانه به این چالش‌هاست.

خودزنی چیست و چرا درمان آن اهمیت دارد؟

خودزنی در نوجوانان همان‌طور که از نام آن پیداست، رفتاری با هدف آزار رساندن و آسیب وارد کردن به خود است. این رفتار آسیب‌زا را می‌توان در اکثر مدارس پسرانه و دخترانه نظیر هنرستان‌های پسرانه شرق تهران و یا حتی بهترین مدارس تهران و شهرستان مشاهده نمود. نکته مهم این است که نوجوان خودزنی را با هدف تمام کردن زندگی خود یا خودکشی انجام نمی‌دهد. بلکه صرفا رفتاری‌ست تا به واسطه آن از حجم زیاد و متلاطم احساسات و هیجانات تلنبارشده رهایی پیدا کند و برای لحظاتی هر چند اندک آرامش را تجربه کند. اگرچه که رفتار خودزنی منجر به ایجاد آرامش نسبی و کوتاه‌مدت در نوجوانان می‌شود، اما پیامدهای جبران‌ناپذیر آن توجیه‌کننده مناسبی برای درمان این رفتار آسیب‌زننده است. در ادامه همراه ما باشید تا مروری کوتاه بر پیامدهای خودزنی در نوجوانان داشته باشیم.

از بین رفتن مهارت حل مسئله در نوجوانان

نوجوانان با انجام رفتارهای خودآسیب‌رسان تلاش می‌کنند تا از دام هیجانات منفی رهایی پیدا کنند. فارغ از اینکه آرامشی نسبی را هم بعد از خودزنی تجربه می‌کنند. اما مشکلات به وجودآورنده این هیجانات منفی همچنان سر جای خود باقی‌ست. بنابراین نوجوان به جای اینکه رویکردی مسئله‌محور را در برخورد با مشکلات خود داشته باشد، از رفتارهایی کاملا آسیب‌زا جهت رهایی از مشکلات استفاده می‌کند و این تبدیل به رفتاری کاملا عادتی در بزرگسالی می‌شود. ضمن اینکه رفتار خودزنی نه تنها کمکی به حل مسائل نمی‌کند، بلکه مشکلات بیشتری را هم برای نوجوان ایجاد می‌کند.

دور ماندن از روش‌های سالم مدیریت اضطراب و استرس

به طور کلی نوجوانی را باید دوره نوسانات خلقی دانست. نوجوانان در طول روز ممکن است هیجانات متفاوت و متناقضی را با هم تجربه کنند. این تناقض احساسات منجر به آشفتگی بیشتر نوجوان می‌شود. راه سالم مقابله با هیجانات منفی شناخت آن‌ها و ابراز صحیح این هیجانات است. نوجوان با خودزنی ضمن سرکوب کردن هیجانات منفی از روش‌های سالم مدیریت اضطراب و استرس هم محروم می‌ماند و همین امر احتمال بروز رفتارهای پرخطر را از جانب نوجوان افزایش می‌دهد.

افزایش احتمال ابتلا به افسردگی و اضطراب

افزایش خودزنی در نوجوانان راه‌های مقابله با هیجانات منفی و دردهای عاطفی را به روی نوجوانان می‌بندد. همین امر احتمال گرفتار شدن در دام اختلالات روانی نظیر اضطراب و افسردگی در نوجوان افزایش می‌دهد.

به خطر افتادن سلامت جسمانی نوجوانان

در بسیاری از موارد خودزنی منجر به ایجاد عفونت‌های بدنی و مشکلات جسمانی در نوجوانان می‌شود و خطر مرگ غیرعمدی یا خودکشی را برای آن‌ها به دنبال دارد.

رفتار خودزنی در نوجوانان را باید شبیه به یک چرخه دانست؛ در این چرخه نوجوان تلاش می‌کند تا با انجام رفتارهای آسیب‌زننده دردهای عاطفی و هیجانی خود را تسکین دهد. انجام این رفتار منجر به ایجاد احساس شرم و گناه در نوجوان می‌شود. در نهایت نوجوان برای رهایی از این احساس شرم ناچار است تا رفتار خودزنی را دوباره تکرار کند. این چرخه بارها و بارها تکرار می‌شود تا جایی که دیگر کارکرد خود را برای نوجوان از دست می‌دهد. به این ترتیب نوجوان به رفتارهای پرخطر نظیر مصرف مواد مخدر پناه می‌برد تا آرامشی را می‌خواهد به دست آورد. در نهایت خودزنی در نوجوانان را باید آغازی برای پیدایش تفکرات مرتبط با خودکشی دانست. نوجوانان با ادامه رفتارهای آسیب‌زا آستانه تحمل خود را در مقابل درد افزایش می‌دهند. همین امر باعث می‌شود تا تمایل بیشتری برای خودکشی پیدا کنند.

بیشتر بدانید: چگونه از سیگار کشیدن نوجوانان جلوگیری کنیم؟

دلایل خودزنی در نوجوانان

خودزنی در نوجوانان راهی برای رهایی از هیجانات منفی‌ست. بنابراین خودزنی را نمی‌توان به عنوان رفتاری برای جلب توجه دانست، بلکه باید روشی برای تجربه آرامش و رهایی از دردهای عاطفی ناخوشایند دانست. از جمله دلایل مهم خودزنی در نوجوانان را باید فهرستی از موارد زیر دانست:

روشی برای ابراز درد

در بسیاری از موارد نوجوانان قادر به ابراز کلامی هیجانات و احساسات خود نیستند. هیجانات و احساسات تلنبارشده در روان نوجوان او را ترغیب می‌کند تا برای رهایی از بار سنگین این هیجانات به روش‌های ناکارآمدی نظیر خودزنی پناه ببرد.

در دست گرفتن دوباره کنترل امور

نوجوانان برای تسلط یافتن بر افکار و احساسات ناخوشایند خود به دنبال راهی برای کنترل کردن دوباره امور هستند و چه راهی آسان‌تر از خودزنی. در این رفتار توجه نوجوان از مشکلات بزرگ معطوف به اتفاقی کمتر نگران‌کننده می‌شود.

اعتیاد به خودزنی

تکرار رفتارهای خودزنی در نوجوانان و تجربه احساس سرخوشی بعد از آن، منجر به اعتیاد شدید افراد به انجام رفتارهای آسیب‌زا می‌شود.

خودزنی در نوجوانان راهی برای رهایی از هیجانات منفی‌ست؛ بنابراین خودزنی را نمی‌توان به عنوان رفتاری برای جلب توجه دانست، بلکه باید آن را روشی برای تجربه آرامش و رهایی از دردهای عاطفی ناخوشایند دید.

رهایی از تنش و اضطراب

اتفاقات ناخوشایند زنجیره‌ای از افکار و احساسات ناخوشایند را برای افراد به وجود می‌آورد. نوجوان برای رهایی از این زنجیره ناخوشایند و کنار آمدن با احساسات منفی، سراغ رفتارهایی نظیر خودزنی می‌رود.

تنبیه کردن خود

در خانواده‌هایی که کودکان به شدت مورد آزار کلامی و بدنی قرار می‌گیرند تلاش می‌کنند تا در غیاب شخص آزارگر با انجام خودزنی رفتارهای آزارگر را در مورد خود اعمال کنند.

عدم یادگیری مهارت‌های مهم زندگی

یکی از مهم‌ترین مهارت‌های زندگی، مهارت سازگاری و تاب‌آوری در شرایط بحرانی‌ست. این مهارت به نوجوانان کمک می‌کند در مواجهه با فشارهای محیطی، از راهکارهای مناسب استفاده کنند.

تنش در محیط خانوادگی

تنش و دعوا در محیط خانواده، اعتیاد یکی از اعضای خانواده، روابط عاطفی سرد و ازهم‌گسستگی روابط بین اعضای خانواده از جمله دلایل تاثیرگذار در سوق دادن نوجوان به سمت رفتارهای پرخطر و آسیب‌رسان است.

نوجوانان به چه اشکالی خودزنی می‌کنند؟

خودزنی در نوجوانان اشکال مختلفی دارد و ممکن است هر نوجوانی آن را در قالب رفتاری متفاوت از خود ارائه دهد. تفاوت‌های موجود در روش‌های خودزنی را می‌توان در مدارس دخترانه استان تهران و شهرستان مشاهده کرد. خودزنی در نوجوانان عموما به شکل بریدن و سوزاندن بدن در رفتار نوجوان تجلی پیدا می‌کند، اما اشکال رایج آن شامل موارد زیر می‌شود:

بریدن

رایج‌ترین شکل خودزنی در نوجوانان، ایجاد بریدگی‌های عمیق روی پوست به وسیله شی تیزی مانند چاقو، شیشه یا تیغ است. آثار بریدگی را می‌توان عموما روی بازوها یا دست مشاهده کرد، اما برخی نوجوانان این روش را در مورد سایر اعضای بدن خود نظیر صورت و گردن یا سر هم پیاده می‌کنند.

سوزاندن

از دیگر اشکال رایج خودزنی در نوجوانان انجام الگوی خودسوزی یا سوزندان بخش‌هایی از بدن به کمک وسایل داغی نظیر اتو یا سیگار است.

سوراخ کردن

در بسیاری از موارد نوجوان اقدام به سوراخ کردن بخش‌هایی از بدن خود می‌کند که این را هم می‌توان از مصادیق خودزنی در نوجوانان دانست. نوجوان برای پیاده‌سازی این الگو از وسایل نوک‌تیز مانند میخ استفاده می‌کند.

ضربه وارد کردن به سر

از دیگر رفتارهایی که کم و بیش در نوجوان مشاهده می‌شود و می‌توان آن را مصداق بارزی از خودزنی در نوجوانان دانست، آسیب وارد کردن به خود از طریق کوبیدن سر به مکان‌های سخت است. نوجوان این عمل را تا جایی انجام می‌دهد که در نهایت منجر به شکستگی سر یا دست و پا می‌شود.

نگارش علامت و حروف روی بدن

ساده‌ترین شکل خودزنی در نوجوانان حک کردن علائم و حروف روی بدن به واسطه وسایل نوک‌تیز است که در بسیاری از موارد منجر به ایجاد مشکلات عفونی در بدن نوجوان می‌شود. از دیگر اشکال خودزنی در نوجوانان باید به موارد زیر اشاره کرد:

• مسموم کردن خود از طریق خوردن مواد سمی
• جلوگیری از التیام و خوب شدن زخم‌ها به شکل کاملا عامدانه
• مشت زدن به اشیای سخت و خود را انداختن روی چیزهای تیز
• انجام رفتارهای کمتر آشکار و بارز مانند رانندگی‌های بی‌ملاحظه، رفتارهای جنسی پرخطر یا مصرف زیاد الکل و مواد مخدر

نحوه برخورد والدین با فرزندانی که خودآزاری دارند

از نگاه والدین، نوجوانی دوره بحران و چالش است. حال روبه‌رو شدن با پدیده‌هایی نظیر خودزنی در نوجوانان هم که دیگر می‌تواند مزید بر علت شود و نگرانی‌ها و آشفتگی‌های والدین را چندین برابر کند. والدین می‌توانند با ارتقای شناخت خود از نوجوانی و بحران‌های موجود در این دوره و درک دنیای مطلوب نوجوان بهترین اقدامات را در جهت مدیریت خودزنی در نوجوانان از خود ارائه دهند. در ادامه همراه ما باشید تا به شرح کوتاهی از اقدامات مفید در مواجهه با خودزنی بپردازیم.

تامین امنیت روانی نوجوان در منزل

از آنجایی که تنش‌های خانوادگی و روابط عاطفی سرد عاملی تاثیرگذار در بروز رفتارهای پرخطر از جانب نوجوان است، والدین می‌توانند با فراهم کردن فضایی امن و صمیمانه در خانه از خودزنی در نوجوانان جلوگیری کنند.

داشتن وقت ویژه باکیفیت با نوجوان

اختصاص دادن ساعاتی از روز به نوجوان و شرکت در فعالیت‌های مورد علاقه او مهم‌ترین عامل در ساختن روابطی باکیفیت و اثرگذار با نوجوان است. زمانی که والدین وقت بیشتری را با نوجوان خود می‌گذرانند از طریق القای حس حمایتگری به او، از بروز بسیاری رفتارهای پرخطر نظیر خودزنی جلوگیری می‌کنند.

بیشتر بدانید: دلایل ترک تحصیل چیست؟

فراهم کردن فضای گفت‌وگو با نوجوان

خودزنی در نوجوانان ریشه در دردهای عاطفی ناخوشایند و احساسات و هیجانات منفی دارد. به میزانی که والدین فضای گفت‌وگو را برای نوجوان فراهم کرده و اجازه دهند او بدون ترس از قضاوت از هیجانات و افکار ناخوشایند خود صحبت کند، به همان میزان تمایل برای رفتن به سمت رفتارهای پرخطر نظیر خودزنی کاهش پیدا می‌کند.

کمک گرفتن از مشاور و روانشناس

در بسیاری از موارد خودزنی در نوجوانان ریشه در اختلالات روانی نظیر افسردگی و اضطراب دارد. به این ترتیب بهترین گام درمانی، مراجعه به روانشناس و انجام اقدامات درمانی برای کنترل و مدیریت این اختلالات است. در خیلی از موارد با درمان افسردگی و اضطراب در نوجوانان، رفتارهایی که مصداق بارزی از خودزنی در نوجوانان هستند، حذف می‌شوند.

نحوه درمان خودزنی در نوجوانان

شاید در کنار اقدامات سازنده والدین، بهترین گام در برخورد با خودزنی در نوجوانان کمک گرفتن از متخصص این حوزه باشد. کمترین فایده کمک گرفتن از مشاور فراهم شدن فضایی برای گفت‌‍وگوست. در این فضای امن و بدون قضاوت نوجوان فرصت این را پیدا می‌کند تا از نگرانی‌ها و دغدغه‌های ذهنی خود با مشاور صحبت کند و در خلال این گفت‌وگو، بینشی صحیح از مشکلات و مسائل زندگی خود پیدا کند. رعایت نکات زیر از جانب والدین می‌تواند تاثیرگذاری اقدامات درمانی را چندین برابر کند.

درمان نوجوان و مراجعه او به روانشناس باید کاملا با خواست و تمایل نوجوان انجام شود و هیچ‌گونه اعمال فشار و اجباری از سوی والدین در کار نباشد.

صبوری کردن در پروسه درمان مهم‌ترین شرط نتیجه‌بخشی اقدامات درمانی‌ست. بعد از یک یا دو جلسه انتظار تغییر آنچنانی در رفتار نوجوان خود نداشته باشید.

پایبند به اصل رازداری بین نوجوان و مشاور باشید. انتظار نداشته باشید که نوجوان ریز به ریز جزئیات گفت‌وگو و اقدامات اتاق درمان را برای شما بازگو کند. این حق انتخاب را به او بدهید که تنها مسائل مورد علاقه خود را با شما در میان بگذارد.

در نهایت اینکه او را برای انجام اقدامات درمانی همراهی کنید و حمایت‌های دلگرم‌کننده خود را از او محروم نسازید.

جمع‌بندی

نوجوانی برای بسیاری از والدین دوره‌ای بحرانی و چالش‌زاست. نوع نگرش والدین به این دوره در انتخاب اقدامات و واکنش‌های آن‌ها بی‌تاثیر نیست. یکی از بحران‌های دوره نوجوانی خودزنی در نوجوانان است. ما در این مقاله تلاش کردیم با ارائه تصویری کامل از این رفتار پرخطر، ضمن اصلاح بینش و نگرش والدین، آن‌ها را در مواجهه با این بحران همراهی کنیم تا اقدامی سازنده‌تر را برگزینند. شما نیز اگر تجربه‌ای در این مورد دارید، در بخش کامنت‌ها برای ما بنویسید.