علائم و نشانه‌های استرس در کودکان

اینکه کودکان دچار استرس می‌شوند، نباید تعجب‌آور باشد. از فشارهای مدرسه و زندگی اجتماعی گرفته تا عوامل خارجی، مانند بزرگ شدن در دوران جنگ یا حتی یک بیماری همه‌گیر جهانی، همۀ این‌ها هر کدام فرزند ما را با چالش‌های زیادی مواجه می‌کند. اما چطور می‌توانید تشخیص دهید که فرزندان کوچکتان دچار آشفتگی و استرس شده‌اند؟ علائم استرس در نوجوانان و جوانان چیست؟

در ادامه، اطلاعات مفیدی در مورد استرس در کودکان، نحوۀ کمک به آن‌ها و انتظاراتشان ارائه شده است.

دانلود فایل صوتی : علائم استرس در نوجوانان و جوانان

علائم استرس در کودکان نوپا و خردسالان

اکثر کودکان حداقل گاهی دچار استرس می‌شوند. اما نمودهای آن و نوع ابزارش در آن‌ها متفاوت خواهد بود. الیزابت پانتلی، نویسندۀ کتاب «راه حل اضطراب جدایی بدون گریه» می‌گوید: «هر کودک منحصربه‌فرد است و علائم استرس شخصی خود را بروز می‌دهد. والدین باید مراقب رفتارها و کارهای غیرعادی یا مشکوک باشند».

دکتر رنه هاکنی، روانشناس رشد و بنیانگذار «بازی‌های گروهی والدین» و «فرزندپروری با دکتر رنه» نیز با این نظریه هم عقیده است. پانتلی معتقد است: «تغییر در رفتار طبیعی می‌تواند شاخص‌های مهم استرس در کودکان خردسال باشد». علائم زیر می‌تواند نشانۀ استرس در کودک نوپا یا خردسال شما باشد:

• تغییر در خواب و عادات غذایی منظم
• تغییر در احساسات (مانند نشانه‌هایی از غمگین بودن، وابستگی بیش از حد، گوشه‌گیری یا عصبانیت)
• افزایش گریه یا عصبانیت
• کابوس‌های شبانه و ترس هنگام خواب
• بیماری‌های جسمی، مانند سردرد یا دل درد
• تیک‌های عصبی، سرفه یا حرکات بدن
• تکرار عاداتی مانند جویدن مو یا مکیدن انگشت شست
• تغییر در حرکات روده
• دوری کردن از موقعیت‌ها و افراد خاص
• بیان شفاهی افزایش ترس یا اضطراب
• پرسیدن سوالات زیاد (اغلب تکراری) و نیاز به کسب اطمینان

پانتلی می‌گوید: «اگرچه این علائم همیشه مربوط به استرس نیست، اما می‌تواند به رفتار نادرست، عادت‌ها یا رشد نامناسب مرتبط باشد. اگر رفتار کودک بدتر شود، می‌تواند نشانۀ چیز دیگری باشد». اگر نگران بدتر شدن رفتار کودکتان هستید، بهتر است از یک متخصص، راهنمایی بخواهید.

بیشتر بدانید: ریشه فوبیا در کودکان و نحوه درمان آن

علائم استرس در نوجوانان و جوانان

علائم استرس در نوجوانان و جوانان درست مانند کودکان خردسال برای هر شخص و سنی کاملا متفاوت است. اگر فرزند شما استرس دارد، ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر را داشته باشد:

• سردرد
•  دل درد
•  حالت تهوع
•  مشکلات خواب، از جمله بی‌خوابی، پرخوابی، کابوس و/یا مشکل در خوابیدن یا خواب ماندن
•  تحریک‌پذیری یا عصبانیت
•  به‌طور کلی مشکل مدیریت احساسات
•  مشکلات آموزشی
•  تغییر در رفتار اجتماعی، افزایش مشکل کنار آمدن با دیگران
•  غمگینی یا کناره‌گیری
•  تغییر در عادت‌های غذایی
•  تیک یا وسواس‌/ اضطرار

چه چیزی باعث استرس در کودکان می شود؟

عوامل متعددی می‌تواند باعث ایجاد استرس در کودکان شود، از نگرانی‌های تحصیلی گرفته تا یک تقویم پر از فعالیت‌های روزانه. در ادامه برخی از شایع‌ترین علت‌های استرس در کودکان از 18ماهگی تا 18سالگی آورده شده‌است.

اضطراب جدایی

 والدین، توجه داشته باشید: اضطراب جدایی می‌تواند عامل اصلی استرس در نوزادان، کودکان نوپا و بچه‌های پیش‌دبستانی باشد. دکتر هاکنی توضیح می‌دهد: «اگرچه اضطراب جدایی اغلب یک پاسخ سالم به جدایی است، اما گاهی می‌تواند واکنشی ناکارآمد به یک عامل استرس‌زای نامرتبط مانند یک مهدکودک جدید باشد». زمانی که یک عامل استرس‌زا در زندگی کودکان وجود داشته باشد، تحمل آن‌ها در برابر اتفاقات دیگر کاهش می‌یابد. این امر می‌تواند منجر به افزایش وابستگی، مشکل در خداحافظی، یا عصبی بودن هنگام دوری از مراقبان اولیه شود.

بیشتر بدانید: مسئله حیاتی خودزنی در نوجوانان امروزی

تغییرات خانوادگی

تغییرات عمده در خانواده مانند مرگ، طلاق، از دست دادن شغل والدین یا خانۀ جدید می‌تواند کودکان در هر سنی را تحت تاثیر قرار دهد. پانتلی معتقد است: ترکیبی از احساسات شدید، برنامه‌های به‌هم ریخته و روال‌های ناآشنا می‌تواند حتی آرام‌ترین کودک را نیز دچار تنش کند. حتی تغییرات مثبت، مانند تولد خواهر یا برادر، می‌تواند استرس‌زا باشد. دکتر هاکنی توضیح می‌دهد: «تغییر می‌تواند مساوی با استرس باشد». اگر این تغییر، تأثیر قابل توجهی روی شیوۀ زندگی عادی داشته باشد، استرس ایجاد می‌شود.

مدرسه

 به گفتۀ Medline Plus، وب‌سایت کتابخانۀ ملی پزشکی و مؤسسۀ ملی بهداشت، مدرسه می‌تواند یک عامل استرس‌زای بزرگ برای کودکان، نوجوانان و حتی جوانان باشد. «نگرانی در مورد تکالیف مدرسه یا نمرات، در رفتن از زیر بار مسئولیت‌ها، مشکلات با دوستان، قلدری‌ها و یا فشارهای گروه همسالان» همگی می‌تواند باعث شود فرزندتان دچار استرس شود.

برنامه‌های طاقت‌فرسا

کودکان در زمان حال زندگی می‌کنند و از وقت گذاشتن برای تجربۀ دنیای اطراف خود لذت می‌برند، بنابراین برنامه‌ریزی بیش از حد برای آن‌ها برای انجام فعالیت‌های مختلف یا عجله برای تمام کردن یک فعالیت و آغاز یک فعالیت دیگر می‌تواند برایشان استرس ایجاد کند. اگر فهرست پُر مشغله؛ البته مورد تایید والدین، اصول کودک را نادیده بگیرد، دچار استرس می‌شود.

رویدادهای غیرمنتظرۀ جهان

اتفاق‌های ترسناک بزرگ (مانند فاجعه‌های طبیعی، تیراندازی در مدرسه، و حملات تروریستی) یا شنیدن اخبار  قرار گرفتن در معرض خشونت می‌تواند روی کودکان در هر سنی تأثیر بگذارد. حتی تماشای تصادفی یک فیلم ترسناک یا تبلیغات تلویزیونی می‌تواند روی فرزندتان تاثیر داشته باشد. پانتلی معتقد است: «معمولاً کودکان استرس اطراف خود را متوجه می‌شوند». بنابراین هر روز مراقب هر تصویر ترسناک یا خشونت آمیز محیط اطراف کودک خود باشید و فعالیت اینترنتی کودکان بزرگتر را زیر نظر بگیرید.

بلوغ

تغییرات بدنی و/یا رسیدن به بلوغ نیز می‌تواند استرس‌زا باشد. این دوران، مملو از ناشناخته‌های ناراحت کننده و در برخی موارد ناهنجاری‌ست و هر دو می‌توانند شخص را دچار استرس کنند.

عوامل استرس‌زای روزانه

عوامل استرس‌زای کوچک در زندگی می‌توانند کم کم روی هم انباشته شده و باعث استرس کودک شوند. علاوه‌براین، برخی از کودکان در زندگی خود دچار استرس‌های روزانه مانند فقر، خشونت محلی، درگیری خانوادگی، غیبت یا افسردگی والدین هستند یا اعضای خانواده‌شان درگیر رفتارهای پر خطر (از جمله سوء مصرف مواد مخدر یا الکل، رفتارهای غیرقانونی، و غیره) هستند. هر یک از این عوامل می تواند منجر به استرس و اضطراب در کودکان شود.

چگونه می‌توانید به کاهش استرس کودک خود کمک کنید؟

آرام باشید و ادامه دهید

 پانتلی می‌گوید: «مهم است که آرام باشید و احساسات فرزندتان را بپذیرید». «اما زیاده روی نکنید». شما می‌خواهید به فرزندتان این حس را منتقل کنید که احساساتش را درک می‌کنید، و زمانی که دور از هم هستید هیچ اتفاق بدی نمی افتد و او می‌تواند هر چیزی را که اتفاق می‌افتد تحمل کند. فرزندتان باید یاد بگیرد که قرار نیست در برابر فشار، استرس یا ترس بی‌تفاوت باشد.

 دکتر هاکنی تکنیکی را پیشنهاد می‌کند که آن را «همدلی واقعی» می‌نامد، که در آن تکنیک، این پیام از طریق کلمات، زبان بدن و لحن صدا منتقل می‌شود ‌طوری‌که می‌دانید فرزندتان چه احساسی دارد اما مسیر خود را تغییر نمی‌دهید. اگر کودکی نمی‌خواهد به مهدکودک برود، بگویید: «می‌دونم، این واقعاً سخته. می‌دونم که واقعاً نمی‌خوای بری، تو خونه خیلی بهت خوش می‌گذره، اما روال معمول خودتان را ادامه بدهید و سپس طبق برنامه از در بیرون بروید. به این ترتیب، دکتر هاکنی معتقد است: «در این شرایط، تمام حرف شما این است که کاملاً تو را می‌فهمم، اما ما همچنان کار درست را انجام می‌دهیم».

بیشتر بدانید: 6 روش برای اینکه هر یک از فرزندان شما احساس خاص بودن کنند

طبق برنامه پیش بروید

برنامه‌های روزمره مانند رفتن به مدرسه، مهدکودک یا پیش دبستانی، تغذیه؛ و/یا آماده شدن برای خواب را طبق برنامه پیش ببرید. دکتر هاکنی می‌گوید، روال‌های منظم به‌خصوص برای کودکان نوپا و خردسالان مهم هستند، زیرا برنامه‌ها به آن‌ها کمک می‌کند احساس کنند می‌توانند روی مسائل کنترل داشته باشند و «با آرامش بسیار پیش بروند». علاوه‌براین، داشتن یک زمان ثابت برای خواب بسیار مهم است زیرا کودکان در هر سنی ممکن است در هنگام خستگی بیش از حد دچار استرس شوند. پانتلی بر این باور است که: «برای کمک به فرزندتان جهت مقابله با استرس و عوامل ایجاد کنندۀ آن، مطمئن شوید که او خواب خوب، خواب کافی، وعده‌های غذایی سالم و فعالیت روزانۀ زیاد و البته مناسب دارد».

اختصاص زمانی برای استراحت

زمان مناسب و کافی‌ای را به استراحت، چرت زدن و آمادگی برای فعالیت‌های بعدی در نظر بگیرید. نظر پانتلی این است که کودکان خردسال «از نظر زمانی، بسیار کندتر از بزرگسالان زندگی می‌کنند». «آن‌ها به این فکر نمی‌کنند که کار بعدی‌ای که می‌خواهند انجام دهند چیست. وقتی خواب گربه و الگوهای رنگیِ فرش را تماشا می‌کنند، یا وقتی از پنجره به بیرون خیره می‌شوند، ذهنشان همان‌جا متوقف می‌شود. بنابراین برنامه‌تان را بررسی کنید تا مطمئن شوید روی اولویت‌ها تمرکز کرده‌اید و در زمانی که با فرزندتان سپری می‌کنید می‌توانید از همراهی او لذت ببرید. مطمئن شوید که هر آیتم از برنامه را با آرامش انجام می‌دهید و هیچ لحظۀ خاصی را از بین نمی‌برید.

از قبل برنامه‌ریزی کنید و اجازۀ درک و پردازش را بدهید

 دکتر هاکنی توضیح می دهد: «نحوۀ برخورد والدین با یک عامل استرس‌زا، نحوۀ چارچوب بندی و صحبت در مورد آن و نحوۀ پاسخ‌گویی به پرسش‌ها، به کودکان مرزهایی را برای درک آن می‌دهد». اینکه چه می‌خواهید بگویید را از قبل تعیین کنید تا زمان کافی برای آماده کردن آن داشته باشید. سعی کنید پرسش‌ها و پاسخ‌هایشان را پیش‌بینی کنید.

دکتر هاکنی می‌گوید: «ایده این است که صادق باشید و با موارد کوچک شروع کنید. اگر باید با فرزندتان در مورد فوت شخصی صحبت کنید، سعی کنید این‌گونه شروع کنید که راستش مادربزرگ خیلی بیمار بود و متاسفانه از دنیا رفت». اگر فرزندانتان سؤالی دارند، می‌توانید بسته به سن، بلوغ و سطح راحتی خود تصمیم بگیرید که چگونه این اتفاق را شرح دهید. سپس به آن‌ها زمان بدهید تا اطلاعات گفته شده را درک و پردازش کنند.

نظارت بر تلویزیون و استفاده از اینترنت

حواستان باشد که چه برنامه‌های تلویزیونی‌ای کودک شما را جذب می‌کند. هاکنی می‌گوید: «وقتی والدین در حال تماشای اخبار هستند و کودکی در اتاق است، ناخودآگاه در معرض انواع خشونت‌ها قرار می‌گیرد». برنامه‌های تلویزیونی خاصی را برای زمانی‌که بچه‌ها در رختخواب هستند انتخاب کنید یا زمان تماشای اخبار شبانگاهی را محدود کنید. قرار گرفتن در معرض برنامه‌های نامناسب اغلب ناخواسته اتفاق می‌افتد، بنابراین سعی کنید زمان‌های مختلف تلویزیون را برای کودکان در سنین مختلف برنامه‌ریزی کنید یا اگر بچه‌های کوچک‌تر در اتاق هستند، مطمئن شوید که این برنامه‌ها برای آن‌ها نیز مناسب است. به وب‌سایت‌هایی مانند kids-in-mind.com یا commonsensemedia.org مراجعه کنید تا بررسی‌ها و رتبه‌بندی‌های برنامه‌های مختلف را ببینید و بتوانید دربارۀ تماشای تلویزیون، تصمیم‌گیری آگاهانه داشته باشید.

همچنین بر استفاده از اینترنت نظارت داشته باشید، زیرا رسانه‌های اجتماعی و آزار و اذیت‌های سایبری می‌توانند استرس‌های بزرگ و زیادی را برای نوجوانان و نوجوانان به‌همراه داشته باشند. برای کسب اطلاعات بیشتر دربارۀ عادات سالم رسانه های اجتماعی اینجا را مطالعه کنید.

بیشتر بدانید: سن مناسب بازی کامپیوتری برای کودکان

عشق، بغل، و بوسۀ اضافی به او بدهید

 هنگام ایجاد تغییر و تلاش برای تطبیق‌پذیری فرزندتان با آن ، توجه بیشتر فردی و حتی چند نوازش و بوس روزانۀ بیشتر می‌تواند برای کودکان خردسال و حتی فرزندان بزرگتر مفید و کارآمد باشد. پانتلی معتقد است: محبت و حمایت بیشتر می‌تواند به کودک شما کمک کند تا احساس راحتی بیشتری داشته باشد و در الگوهای رفتاری جدید قرار بگیرد. فرقی نمی‌کند که عامل استرس‌زا منفی یا مثبت باشد، محبت بیشتر می‌تواند به تقویت اعتماد به نفس و مهارت‌های فردی کودک کمک کند و آن‌ها را قادر سازد در برابر تغییرات انعطاف‌پذیرتر باشند.

فعالانه برای کاهش عوامل استرس‌زا تلاش کنید

مطمئن شوید که فرزندتان به اندازۀ کافی در دنیای خود سرگرمی دارد و برای کاهش مواردی که می‌تواند باعث ایجاد استرس شود تلاش کنید. به عنوان مثال، والدینی که اغلب با هم بحث می‌کنند، می‌توانند برای کاهش تنش در خانه به دنبال بهبود رابطۀ زناشویی خود باشند.

آموزش مهارت‌های مدیریت استرس

در نهایت، باید مهارت‌های مدیریت استرس را به کودک خود آموزش دهید، مانند تنفس عمیق، تجسم وتصور صحنه‌های آرامش‌بخش و گفتن جملاتی مانند «این سخت است، اما من سخت‌تر هستم و می‌توانم از پسش بر بیایم». فراموش نکنید که هر کودکی با کودک دیگر متفاوت است، بنابراین تکنیک‌های مقابله‌ای مناسبی را انتخاب کنید که با شخصیت و خلق‌وخوی او سازگار باشد.

منبع: parents.com