چه زمانی باید کودک را پیش روان‌شناس برد؟!
بخش مهمی از سلامت کودکان و بزرگ‌سالان را سلامت روان تشکیل می‌دهد. سلامت روانی کودک تأثیرات بلندمدتی بر توانایی کودک و شکوفایی استعدادش به عنوان نوجوان و حتی به عنوان یک بزرگسال دارد. سلامت روان در دوران کودکی به معنای دستیابی به نقاط عطف رشد و پیشرفت و یادگیری مهارت‌های اجتماعی سالم و چگونگی کنار آمدن با مشکلات است. كودكان سالم از نظر روانی كیفیت زندگی مناسبی دارند و می‌توانند در خانه، مدرسه و اجتماع به خوبی وظایف خود را انجام دهند. همین عامل اهمیت دورۀ کودکی و نوجوانی را دو چندان می‌کند. دوره کودکی، دوره بسیار حساسی در زندگی است و اگر مشکل خاصی در این دوره به وجود بیاید، باید به سرعت حل شود تا کودک از عواقب آن در امان بماند. به همین دلیل، شناخت زودرس و درمان بیماری‌های روانی در کودکان بسیار مهم از بزرگ‌سالان است. مشکلات روانی اگر در دوران کودکی ایجاد شوند، به بخش منظمی از رفتار کودکان تبدیل می‌شوند و این امر درمان را دشوارتر می‌کند. پی بردن به اینکه کودک مشکل جدی دارد یا خیر، همیشه آسان نیست و گاهی خارج از تشخیص والدین است. در این موارد نقش مشاوره روانشناسی کودک پررنگ می‌شود. با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله به تعریف مشاوره روانشناسی کودک، اصول و اهمیت آن و موارد مراجعه به روان‌شناس کودک پرداخته می‌شود؛ با ما همراه باشید.
مشاور کودک و نوجوان با توجه به دانش و تخصص بالایی که در شناخت، ارزیابی و تعیین دقیق اختلالات کودک دارد، به درمان مشکلات آن‌ها می‌پردازد. در واقع هدف اصلی روان‌شناس کودک، کمک به کودکان است تا از این طریق بتوانند مشکلاتی را که تجربه کرده‌اند، بهتر توصیف کنند.
مشاوره روانشناسی کودک چیست؟
مشاوره روانشناسی کودک نوعی از خدمات روانشناسی است که گروه سنی کودکان و نوجوانان را شامل می‌شود. کودکان در هر سنی، از کودکان نوپا گرفته تا پیش‌دبستانی و نوجوانان، می‌توانند از جلسه مشاوره کودک و نوجوان بهره‌مند شوند. مشاوره روانشناسی کودک می‌تواند به دو دسته تقسیم شود:
- در گروه اول که مخاطب آن والدین هستند، مشاوران در مسیر تربیت فرزند یا روش‌های بهبود هوش و استعداد تحصیلی کودکان، به والدین آموزش‌های لازم را ارائه می‌دهند تا این مهارت‌ها را در راستای ارتقای سلامت روان کودکان و نوجوانان به کار گیرند.
- در گروه دوم کودکان و نوجوانان مخاطب هستند و مشاوران کودک به درمان اختلالات دوران کودکی کمک می‌کنند و به طور کلی در جهت ارتقای سلامت روان کودکان و نوجوانان حرکت می‌کنند. با توجه به حساسیت‌هایی که در سنین کودکی وجود دارد، ارائه مشاوره روانشناسی به کودک از اهمیت زیادی برخوردار است.
مشاور کودک و نوجوان با توجه به دانش و تخصص بالایی که در شناخت، ارزیابی و تعیین دقیق اختلالات کودک دارد، به درمان مشکلات آن‌ها می‌پردازد. در واقع هدف اصلی روان‌شناس کودک، کمک به کودکان است تا از این طریق بتوانند مشکلاتی را که تجربه کرده‌اند، بهتر توصیف کنند. مشاور کودک با هر کودکی بسته به نوع مشکل و ویژگی‌های شخصیتی کودک، به روش منحصربه‌فردی کمک می‌کند. جلسات مشاوره کودک می‌تواند تنها با خود کودک، همراه با والدین فرد و یا با بیش از یک خانواده برگزار شود.
مشاوره روانشناسی کودک از حیث اهداف و موضوعات بسیار شبیه درمان برای بزرگ‌سالان است، اما فن‌ها و روش‌های مخصوص به خود را دارد و متناسب با سن کودک و درک او از دنیای اطراف است. از آنجایی که صحبت کردن پایه و اساس جلسات مشاوره است، مشاوره کودک نیز با برقراری ارتباط از طریق صحبت آغاز می‌شود. این روند به این صورت است که در ابتدا روان‌شناس اعتماد کودک را جلب می‌کند و از کودک و یا نوجوان می‌خواهد که درباره احساسات و تفکرات خود صحبت کند. هنگامی که کودک لب به سخن می‌گشاید، نه تنها درمانگر را از مشکلات موجود آگاه می‌کند، بلکه ابعاد شخصیتی و نحوه نگرش خود نسبت به مسائل دیگر را نیز به روان‌شناس نشان می‌دهد.
بعد از اینکه روان‌شناس کودک از مشکلات آگاه شد و ابعاد مختلف روحیات کودک را شناخت، تلاش می‌کند تا روش‌ها و یا مهارت‌هایی برای مقابله با مشکلات به کودک آموزش دهد. معمولا در این جلسات علاوه بر ارائه راه‌کارهای حل مشکلات، مشاور کودک سعی می‌کند مهارت‌های مفیدی مانند ذهن آگاهی، حفظ آرامش و روش‌های کاهش استرس، روش‌های مقابله با ترس را آموزش دهد و با دادن تکالیف، به تثبیت یادگیری و تبدیل به عادت شدن این مهارت‌ها کمک کند. با توجه به اقتضای سنی کودک یا نوجوان، روند مشاوره می‌تواند در طی انجام یک بازی اتفاق بیفتد. استفاده بازی‌های خاص یا کارهای هنری مثل نقاشی کشیدن یا درست کردن کاردستی، به کودک کمک می‌کند تا هیجان خود را به راحتی بروز دهد و موارد مهم را بهتر و بیشتر یاد بگیرد. مهم‌ترین اهداف مشاوره کودک را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- کمک به حل مشکل کودکان و نوجوانان
- ایجاد عزت‌نفس بیشتر در کودکان و نوجوانان
- کمک به بهبود مهارت‌های ارتباطی کودک و نوجوان
- تحریک رشد سالم و عادی
- ساخت پشتوانۀ عاطفی مناسب
اصول و اهمیت روانشناسی کودک
همان‌طور که گفته شد، انسان دارای دو بعد جسم و روان است که سلامت یا بیماری هر یک در دیگری تأثیر دارد. سلامت روانی شامل سلامت عاطفی، روانی و اجتماعی انسان‌ها می‌شود که این عوامل بر نحوه تفکر، احساس و عمل افراد تأثیر می‌گذارد. درست است که سلامت روان در تمامی مراحل زندگی از اهمیت زیادی برخوردار است ولی زیربنای سلامت روح و روان، دوران کودکی است. این اهمیت به اندازه‌ای است که بهداشت روانی انسان از دوران جنینی نیز پایش می‌شود و مسائل عاطفی، روحی و تغذیه‌ای مادر مورد توجه قرار می‌گیرد. به طور کلی وقتی مسائل روانی کودک درمان نشود، می‌تواند بر خواسته‌های کودک و نقاط عطف رشد او تأثیر منفی بگذارد.
بیشتر بخوانید: بیش فعالی چیست و چه علائمی دارد؟
از همه مهم‌تر وجود این مشکلات در کودکان و عدم حل آن‌ها می‌تواند باعث تأخیر در رشد ذهنی و روانی آن‌ها شود. در گام اول باید بدانیم یک مشاور خوب چه ویژگی‌‌هایی دارد؟
یک مشاور کودک خوب باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:
- یک روان‌شناس خوب کودک و نوجوان در وهلۀ اول باید اشراف کاملی به ویژگی‌های دوران کودکی و نوجوانی داشته باشد. علاوه بر داشتن مدارک دانشگاهی و مجوز لازم برای مشاوره که جزء جدایی‌ناپذیر ویژگی‌های یک مشاور خبره است، روان‌شناس کودک باید به خوبی با این گروه سنی ارتباط برقرار کند و برای این کار از تخصص و تجربه کافی برخوردار باشد.
- مشاور خوب کودک و نوجوان علاوه بر توانایی برقراری ارتباط با کودک و نوجوان، باید بتواند با والدین آن‌ها و یا سایر نزدیکان کودک نیز، ارتباط برقرار کند. البته این مورد به این معنا نیست که مشاور کودک رازدار و امانت‌دار نیست. روان‌شناس کودک در عین رازداری و رعایت حقوق کودک، تشخیص می‌دهد در چه مواردی نیاز به اطلاع والدین است. در برخی از موارد نیاز نیست والدین از هر آنچه که کودک گفته است، باخبر باشند.
- امین و مورد اعتماد باشد تا بتواند نظر کودک را جلب کند و یک رابطه صمیمی و عاطفی برقرار کند. در این صورت مراحل بعدی درمان به راحتی طی خواهد شد. علاوه بر این، روان‌شناس کودک و نوجوان باید صبور باشد. او باید در نهایت صبوری و آرامش با کودک برخورد کند و با علاقه کامل پای صحبت‌های کودک بشیند.
حال این سؤال ایجاد می‌شود که مشاور روانشناسی کودک در چه زمینه‌هایی می‌تواند کمک کند؟ مشاوران کودک و روان‌شناسان با علم و تخصصی که دارند، با دنبال کردن خط‌مشی فکری کودک به او کمک می‌کنند تا مشکلات خود را به روشی ساده و قابل فهم، بیان کند. زمینه‌های مختلفی مانند رفع مشکلات آموزشی و تحصیلی، حل مشکلات و اختلالات موجود در خانواده مانند جدایی والدین، حل مشکلات موجود در محل تحصیل (مشکلات کودک با سایر کودکان یا اولیا مدرسه)، حل مشکلات مختلف رفتاری کودکان مانند بیش‌فعالی، اختلال اوتیسم، اختلال آتش‌افروزی و سایر موارد، از جمله مهم‌ترین وظایف روان‌شناسان کودک است.
تمام این اصول و ویژگی‌های ذکرشده برای این است که مشاوره روانشناسی کودک به ایجاد تغییرات مثبت در رفتار فعلی كودک و بهبود سلامت روان کودک منجر شود. در این صورت است که کودک می‌تواند زندگی شادتر و مفیدتری داشته باشد. لازم است این نکته را ذکر کنیم که اهداف مشاوره روانشناسی کودک تنها به حل مشکلات و چالش‌ها محدود نمی‌شود. بهبود مهارت‌های ارتباطی، آموزش روش‌های خودشناسی، یادگیری شیوه‌های صحیح حل مسئله، ارضای نیازها به طور مناسب، افزایش اعتمادبه‌نفس از دیگر اهداف مشاوره كودك محسوب می‌شود.
چه زمان‌هایی نیاز است که کودک را سریعا پیش روان‌شناس برد؟
همان‌طور که گفتیم اهداف مشاوره و روانشناسی کودک، محدود به رفع مشکلات رفتاری و روانی نمی‌شود. بسیاری از کودکان و نوجوانان ممکن است نتوانند چالش‌ها و مشکلات را به خوبی درک کنند و به حل آن‌ها بپردازند. بنابراین شرکت در جلسه مشاور کودک و نوجوان، اهمیت زیادی پیدا می‌کند. در بین این مشکلات، گاهی در دوران کودکی مسائلی به وجود می‌آید که نیاز به مراقبت‌های جدی‌تری به وجود می‌آید. در چنین شرایطی زمان اهمیت زیادی پیدا می‌کند و یک فرصت طلایی وجود دارد. در چنین مواردی زمان از دست برود و والدین به سرعت برای درمان اقدام نکنند، فرصت از بین می‌رود و ممکن است عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد. بروز برخی تغییرات جدید و تأثیرگذار در خانواده مانند از دست دادن اعضای خانواده، طلاق یا ترک والدین، بیماری‌های جسمی خاص و صعب‌العلاج کودک یا هر یک از اعضای خانواده، جدایی از دوستان صمیمی یا حتی جدایی از یک حیوان خانگی، مشکلات رفتاری و مشکلات آموزشی موجود در مدرسه، مشکلات رفتاری مانند اوتیسم یا تکانشگری و موارد دیگر می‌توانند استرس‌هایی را برای کودک ایجاد کنند. بروز این مشکلات باعث تغییرات جدی در خلق‌وخو، تغییرات خواب و خوراک، افت تحصیلی یا تضعیف ارتباط اجتماعی کودک شود. در این موارد مراجعه به روان‌شناس بسیار ضروری است.
بیشتر بخوانید: مسئله تکانشگری در کودکان و بهبود آن
گاهی اوقات نیز ممکن است در ظاهر اتفاق خاصی نیفتاده باشد ولی وجود علائمی در کودک نشان از وجود مشکلات روحی و روانی در او باشد. در این موارد باید سریعا اقدامات لازم انجام شود. از جمله مهم‌ترین این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بروز تغییرات جسمانی مانند تکرر ادرار، بی‌خوابی، کاهش ناگهانی اشتها و کاهش وزن شدید
- بروز تغییرات رفتاری مانند وسواس، کاهش روابط اجتماعی یا اجتناب از معاشرت با دیگران و پرخاشگری
- بروز مشکلات تحصیلی و آموزشی مانند افت تحصیلی شدید، مشکلات توجه و یا یادگیری (مانند اختلال نقص توجه یا بیش فعالی)، آزار و اذیت کودکان در مدرسه
- بروز تغییرات روانی و فکری مانند اضطراب و استرس، تمایل به تنهایی و کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی، غمگین شدن و گریه کردن بی‌دلیل
جمع‌بندی
در این مقاله با اهمیت مشاوره روانشناسی کودک آشنا شدیم. علم روانشناسی در حیطه کودک و نوجوان امروزه جایگاه بسیار ارزشمند و پرقدرتی دارد. از آن‌جا که برخی از بیماری‌های روانی و اختلالات رفتاری لازم است از همان دوران کودکی شناسایی و درمان شوند، این علم اهمیت دو چندانی پیدا می‌کند. با این حال صحبت کردن با کودکان دربارۀ رفتن پیش مشاور کار ساده‌ای نیست. خیلی از بچه‌ها از رفتن پیش مشاور می‌ترسند و خیلی‌ها ممکن است اصلاً از نصیحت شنیدن خوششان نیاید. والدین در این زمینه می‌توانند نقش مهمی را ایفا کنند. ابتدا زمان خوبی را برای صحبت در این باره پیدا کنید و به صحبت‌های آن‌ها به خوبی گوش دهید و سعی کنید به آن‌ها اطمینان دهید که مشکلی ندارند. به این ترتیب با کمک روان‌شناسان کودک شما می‌تواند از این مراحل نیز به‌راحتی عبور کند.
منابع
- مرکز مشاوره و روانشناسی شیما
- ماك لین، ایزابل، راهنمایی و مشاوره كودک، ترجمه رضا شاپوریان، تهران: (انتشارات امیركبیر، 1355)
- سایت کلینیک مشاوره ذهن آرا
نظرات شما بسیار ارزشمند هستند. به دیگران کمک کنید تا بیشتر بدانند. نظرات شما توسط کارشناسان بررسی، تایید و پاسخ داده می شوند. اگر ایمیلتان را وارد کنید، پاسخ کارشناسان برای شما ایمیل می شود.
اعضای سایت می توانند نمونه سوالات و فایل های آموزشی را دانلود کنند. همینطور، بعضی از مطالب فقط به اعضای سایت نمایش داده می شود. اطلاعات مهم، تغییرات مهم آموزشی به اعضای سایت اطلاع رسانی می شود. اعضای سایت هیچ محدودیتی در استفاده از امکانات سایت ندارند و می توانند در تمام آزمون های آنلاین شرکت کنند و از تمام امکانات سایت و بخش اعضا استفاده کنند.
همین حالا نزدیک به 200 هزار نفر دیگر هم عضو فعال سایت سرزمین تیزهوش ها هستند. چرا شما به این خانواده بزرگ نمی پیوندید؟
