چگونه خلاقیت و تخیل کودکمان را پرورش دهیم؟

 تحقیقات نشان می‌دهد که هر تلاش مبتکرانه‌ای می‌تواند بچه‌ها را خوشحال‌تر کند، مانند نقاشی، داستان‌گویی یا تنظیم سناریوهای جنگ‌جویانه با حیوانات عروسکی. در ادامه در مورد چگونگی الهام گرفتن فرزندانتان برای فکر کردن (عمل کردن، نوشتن و حل کردن...) خارج از چارچوب ذهنیشان مطالب مهمی بیان شده است.

پسر دوم ما که بسیار باهوش، بامزه و کتاب‌خوان حرفه‌ای است، عاشق ساختن مجسمه با نخ بود. بنابراین برای تولد هشت سالگیش، یک جعبه نخ به اندازۀ ماشین ظرفشویی به‌عنوان هدیه برایش خریدیم. صبح روز بعد، نتوانستیم از در ورودی بیرون برویم؛ پسرم سام تمام نخ‌ها را به‌هم گره زده بود و بارها دور هم پیچیده بود و با این‌کار اتاق نشیمن را به یک پیلۀ رنگارنگ تبدیل کرده بود. نبوغ او در ابتدا ناامیدکننده به‌نظر می‌رسید، اما به مرور زمان مشخص شد که مدل شادی کردن سام به این شکل است. این دقیقا خود واقعی سام بود و من اجازه نداشتم که خواسته‌های خودم را به او تحمیل کنم.

چگونه می‌توانیم روحیه ماجراجویی را در فرزندانمان پرورش دهیم؟

ناگفته پیداست که بسیاری از ما و قطعا کودکان، احتمالا اگر وقت خود را صرف فعالیت‌های خلاقانه کنیم، خوشحال‌تریم. محققان UNC Greensboro به این نتیجه رسیده‌اند که بزرگسالانی که احساس شادی و سرخوشی می‌کنند، احتمالاً در زمان کودکی‌شان کارهای خلاقانه انجام می‌داده‌اند و جالب اینجاست که بسیاری از متخصصان اطفال نیز این مطلب را طبق مشاهدات خودشان تایید می‌کنند. آدیاها اسپینکس فرانکلین، مشاور والدین، متخصص اطفال رشدی-رفتاری و استادیار اطفال در کالج پزشکی بیلور می‌گوید: «وقتی به بچه‌ها آزادی عمل داده شود تا کاوش کنند و کارهای این چنینی را انجام دهند، رشد مغزی و شخصی قابل توجهی برایشان اتفاق خواهد افتاد».

بیشتر بخوانید: تاثیر سطح سواد والدین بر پیشرفت تحصیلی فرزندان

ممکن است با خودتان بگویید: «خب، اگر نقاشی، نوشتن یا موسیقی برای بچه‌های من جذابیت نداشته باشد، چه می‌شود، و اگر حتی به پیله‌های نخ هم علاقه‌ای نداشته باشند، چه؟ در واقع هیچ اشکالی ندارد. زیرا همان‌طور که دکتر میهالی سیکسزِنت میهالی، نویسندۀ خلاقیت جریان و روانشناسی کشف و اختراع، می‌گوید: «خلاقیت صرفاً  به معنای شرکت در هنرهای زیبا نیست، بلکه به‌طور کلی در مورد نزدیک شدن به جهان آن هم با روحیۀ ماجراجویی است. حتی چشیدن یک غذای جدید، نگاه کردن به یک پرنده یا شکلی از پنجره یا گل غیر معمول نیز می‌تواند یک رویداد خلاقانه به حساب بیاید».

پس چگونه می‌توانید این نوع از توجه و روحیۀ ماجراجویی را در فرزندتان پرورش دهید؟ خب بهتر است بگوییم بیشتر اوقات، شما نمی‌توانید هیچ کاری انجام دهید.

بچه‌ها ذاتاً خلاق هستند؛ ولی با افزایش سن، زمانی که عوامل دیگر مانند: شغل، تعهدات و خستگی‌های مربوط به سن و سال، وارد عمل می‌شوند، اغلب جرقۀ کنجکاوی خاموش می‌شود.

 

در واقع، یادگیری انجام ندادن هیچ کاری با بچه‌ها و برای بچه‌ها یکی از بهترین کارهایی است که والدین می‌توانند برای تحریک خلاقیت در فرزندانشان انجام دهند. دکتر پیتر گری، استاد پژوهشی روانشناسی در کالج بوستون، می‌گوید که ضرورت ممکن است مادر اختراع باشد، اما مادر خلاقیت، خستگی است. او می‌گوید: «بچه‌ها ذاتاً خلاق هستند.» دکتر گری در ادامه توضیح می‌دهد که با افزایش سن، زمانی که عوامل دیگر مانند: شغل، تعهدات و خستگی‌های مربوط به سن و سال، وارد عمل می‌شوند، اغلب جرقۀ کنجکاویمان خاموش می‌شود.

بیشتر بخوانید: ضرورت پرورش کودکان کارآفرین در دنیای امروز

وقتی بچه‌هایم کم سن و سال‌تر بودند، من یک زن بیوه و شاغل بودم که برای تبدیل کردن وان حمام به یک جعبۀ شنی از جو دوسر وقت و حوصله نداشتم. حتی آنقدر خسته بودم که نمی‌توانستم بیشتر کارها را با آن‌ها انجام دهم. اما غریزۀ مادریم به من گفت که باید بتوانم حداقل پنج روز در هفته تلویزیون و رایانه را کنار بگذارم و خودم را مجبور کنم که به فعالیت‌های شگفت‌انگیر آن‌ها که ناشی از قلیان‌های درونی‌شان است بپردازم. پذیرش این شرایط در ابتدا برایشان سخت بود، اما به‌مرور به آن عادت کردند و در نهایت شکوفا شدند.

لنور اسکنازی، نویسندۀ کتاب «کودکان آزاد» می‌گوید: بازی بدون ساختار، بهترین مهارت‌های زندگی را به کودکان می‌آموزد.

 وقتی در هر کاری که فرزندانمان انجام می‌دهند به دلایل مختلف (مانند کمک به آن‌ها، توانگر کردنشان، آموزش و غیره)، وارد می‌شویم در واقع، پروژه‌ای را که به آن‌ها محول شده از آن خود می‌کنیم. این کار باعث کاهش اعتمادبه‌نفس در بچه‌ها می‌شود.

 

والدین ممکن است فکر کنند، بچه‌ها دارند آن کار را اشتباه انجام می‌دهند، یا انجام این کار برای آن‌ها خیلی سخت است! و ممکن است فکرشان کاملا درست باشد اما هدف این نیست که بچه‌های ما یک کلوچه یا روسری یا قو اوریگامی کامل و بی‌نقص درست کنند، بلکه هدف این است که آن‌ها برخی چیزها را کشف کنند، ریسک‌های کوچکی را بپذیرند و شاید حتی کاری را به روشی کاملا جدید (و آشفته) انجام دهند. نتیجه ممکن است کاملا ناهنجار باشد، اما مال آن‌هاست و آن‌ها در سفر کشف، آزمون، خطا و هیجان هستند.

یکی از نکات مثبت سال گذشته این است که ما در لحظۀ طلایی خلاقیت بچه‌ها هستیم. دکتر گری می‌گوید همکاران پژوهشی او دریافته‌اند که بسیاری از کودکان واقعاً در طول بیماری‌های همه‌گیر پیشرفت کرده‌اند. در ابتدا حوصله‌شان سر می‌رفت ولی خیلی زود به سراغ داشته‌هایشان می‌رفتند. حتی اگر فرزندتان تمام وقتش را صرف خیره شدن به صفحۀ نمایش رایانه یا موبایل می‌کند، آن را از صمیم قلب بپذیرید، چرا که دکتر گری در واقع معتقد است، بازی‌های ویدیویی می‌توانند خلاقیت زیادی داشته باشند، مخصوصا آن‌هایی که به جای مسابقه دادن یا انفجار هدف، نیاز به استراتژی و نقش‌آفرینی دارند.

با بزرگ کردن نه فرزند، واقعاً نمی‌توانستم زمان زیادی را به ورزش و درس‌های سازمان‌یافته‌شان اختصاص دهم، البته وقتی بچه‌ها درخواست می‌کردند، راه‌هایی را برای پاسخ به علایق واقعی آن‌ها پیدا می‌کردم. بیشتر اوقات با هم کتاب می‌خواندیم، با هم می‌رقصیدیم و شخصیتی به اندازۀ انگشت شست با نام «تینی اِدی» خلق می‌کردیم که هر هفته ماجراهایی داشت. من همیشه نگران بودم که فرزندانم مانند بچه‌های دیگر که مدام درگیر ورزش و باشگاه هستند موفق نشوند، اما هرگز نگران توانایی آن‌ها برای سرگرم کردن خودشان نبودم. در سال‌های اخیر، دختر کلاس هفتمم برای خواهر و برادرش یک کلاه پشمی بزرگ بافت. یکی دیگر از دخترانم لباس مجلسی مورد علاقه‌اش را طراحی کرد و دوخت. یکی از پسرانم بازیگر است و آخر هفته یک دوش حمام در فضای باز ساخته است. آن یکی پسرم که دبیرستانی‌ست، حورۀ کامپیوتر است و غذاهای گیاهی لذیذی درست می‌کند. کوچک‌ترین فرزندم نیز یک قهوه‌ساز که با دوچرخۀ ثابت کار می‌کند را طراحی کرده است.

و اما فرزندم علی، استاد کوچولوی ما را که یادتان هست؟ او اکنون فارغ‌التحصیل کالج است، ازدواج موفقی داشته است. در حال حاضر یک سرآشپز فوق‌العاده در یکی از شیک‌ترین رستوران‌ها محسوب می‌شود که هرگز در زندگی خود از دستور پخت خاصی پیروی نکرده است. او همیشه می‌دانست که خوشبختی‌اش خارج از قوانین معمول است. شاید فرزند شما هم همینطور باشد.

این بدان معنا نیست که ما والدین نباید هیچ نظر و ایده‌ای بدهیم. همیشه در مورد چیزهایی که با هم می‌بینید سوالات مختلفی بپرسید. مواد محرک ابتکار را در دستان آن‌ها قرار دهید، اما اگر بچه‌هایتان ایده‌ها‌ یا نظراتی دارند عقب بایستید و دخالت نکنید. و همان‌طور که این سفر خانوادگی را به سمت زندگی خلاقانه‌تر آغاز می‌کنید، به یاد داشته باشید که فرزندان شما در درون خودشان روحیۀ ماجراجویی دارند و وظیفۀ شما فقط این است که آن‌ها را تشویق کنید تا آن را حفظ کنند.

بیشتر بدانید: 7 روش آموزش کودکانی که نیازی به بهترین بودن ندارند

چگونه تخیل کودک خود را برانگیزیم؟

قطعا در مسابقۀ سرآشپز برتر دیده‌اید که میزبان به هر شرکت‌کننده، جعبه‌ای از مواد کاملا تصادفی و عجیب‌و‌غریب می‌دهد و آن‌ها باید راهی هوشمندانه برای استفاده از آن در یک معجون خوشمزه و در عین حال همیشه مبتکرانه پیدا کنند؟ خب، همین روش برای الهام بخشیدن به خلاقیت کودکتان در زمینه‌های دیگر و فراتر از آشپزی، از نوشتن و هنرهای تجسمی گرفته تا ساخت و ساز و بهبود، بسیار عالی عمل می‌کند. فقط کافی‌ست مجموعه‌ای از وسایل مختلف خانه را با موضوع «سیاحت اکتشافی در جنگل!» بچینید و از بچه‌ها دعوت کنید تا داستان‌ها، طرح‌ها و پروژه‌های خود را رویاپردازی کنند. بگذارید بازی‌های خلاقانه شروع شود.

یک معما بنویسید

تمرین خلاقانه توسط لِکسی رِیز، نویسندۀ کتاب‌های «فعالیت‌های نوشتن برای بچه‌ها» و مجموعۀ ماجراجویی The Relic Hunters:

هدف: اجازه دهید بچه‌ها از قدرت درک خود برای حل معمای عکس‌های مرموز استفاده کنند و سپس کتابی را بر اساس تصورات و برداشت‌های شخصی از عکس‌ها بنویسید. آن‌ها می‌توانند جزئیات، سرنخ‌های مکان یا نکات مربوط به دوران تاریخی را مطالعه کنند تا کمکشان کند داستانی را بر اساس حدس‌هایشان خلق کنند.

لوازم: سه عکس از افراد (بریده شده از یک مجله یا روزنامه) و سه عکس از یک مکان (مانند یک خیابان شلوغ یا یک ساختمان جالب)

آن‌ها را راهنمایی کنید: «در این عکس چه خبر است؟ شما زیر عکس چه می‌نویسید؟ آیا می‌توانید حدس بزنید قبل یا بعد از گرفتن آن چه اتفاقی در حال وقوع بود؟»

به روشی جدید نقاشی کنید

تمرین خلاقانه توسط مِری چِری، بنیانگذار استودیوی هنری مِری چری و نویسندۀ کتاب Play، Make، Create، A Process-Art Handbook:

هدف: به بچه‌های شما آموزش داده می‌شود که درون خطوط رنگ‌آمیزی کنند، اما اگر هنگام رنگ‌آمیزی پنجره، رنگ از آن بیرون بزند چه اتفاقی می‌افتد؟ ابزارهای غیرمنتظره برای نقاشی به آن‌ها بدهید، با اینکار انگشتانشان  تقویت می‌شوند.

لوازم: رنگ‌های مختلف مانند پاستل روغنی، آبرنگ، و اکریلیک. برگ‌ها، گل‌ها و یا شاخه‌های کاغذی، پَر، اسفنج‌ها، ظروف پلاستیکی، ظروف پلاستیکی مواد غذایی برای مخلوط کردن.

آن‌ها را راهنمایی کنید: «خنده‌دار‌ترین شکلی که می‌توانید بسازید چیست؟ آیا می‌توانید رنگی بسازید که با خلق و خویتان مطابقت داشته باشد؟ می‌خواهید نقاشی خود را کجا نمایش دهید؟ نام آن را چه می‌گذارید؟»

خانه‌ای باحال بسازید

تمرین خلاقانه توسط جاناتان آدولف، نویسندۀ کتاب Cardboard Box Engineering:

هدف: به کانال باب سازنده بروید و از بچه‌ها بخواهید که هر چیزی که می‌خواهند بسازند، از خانۀ بازی حیوانات خانگی گرفته تا قلعه‌ای زیبا برای اسباب‌بازی‌ها. البته فقط می‌توانند از جعبه‌های مقوایی قدیمی و بازیافت ضایعات استفاده کنند. به آن‌ها اجازه دهید تا هر طور که دلشان می‌خواهد آن‌ها را طراحی کنند.

لوازم: جعبه‌های مقوایی، لوله‌های دستمال کاغذی و دستمال توالت، چوب دستی چوبی، کارتن تخم مرغ، لیوان کاغذی، نوار چسب.

آن‌ها را راهنمایی کنید: «چگونه می‌توانید خانه را محکم کنید تا سقوط نکند؟ چه کسانی از خانۀ شما بازدید خواهند کرد؟ چگونه می‌توانید آن را طوری طراحی کنید که برای هر نوع بازدید کننده‌ای مناسب باشد؟ آن‌ها چگونه می‌توانند از یک قسمت به قسمت بعدی حرکت کنند؟»

بیشتر بخوانید: تاثیر قصه‌گویی بر کودکان

زیر دریا را طوری بسازید که باورپذیر باشد

تمرین خلاقانه کارول مورفی، بنیانگذار Acting Bugs، یک برنامۀ آماده‌سازی درام برای بچه‌ها:

هدف: زمان نمایش است! از فرزندتان بخواهید ماجراجویی اقیانوسی خودش را انجام دهد و در مورد آنچه که کشف می‌کند و شخصیت‌هایی که با آن‌ها روبه‌رو می‌شود بداهه بنویسد. هشدار به والدین، این احتمال وجود دارد که در بازی «بهترین موجود دریایی» با طناب بسته شوید.

لوازم: پتو، جعبۀ کفش، جواهرات، سکه‌ها و لباس‌های محلی، حولۀ ساحل، بیل و سطل، نوارهای آبی، بنفش و سبز، دستکش اجاق.

آن‌ها را راهنمایی کنید: «چه کسی یا چه چیزی را ممکن است در سفر به اقیانوس ببینید؟ اگر توسط یک نهنگ بلعیده شوید چه اتفاقی می‌افتد؟ صدای موجودات دریایی مختلف چگونه است و چطور حرکت می‌کنند؟ صداهای مختلف در زیر آب چگونه به نظر می‌رسند؟»

راهکارهای شما چیست؟ چگونه خلاقیت و تخیل کودکمان را پرورش دهیم؟

مترجم: مریم حبیبی

منبع: پرنتز