اهمیت و انواع واکسن در سنین مختلف
همان‌طور که شاهد هستید؛ امروزه با شیوع کووید 19، واکسن‌های متعددی در آزمایشگاه‌های مجهز دنیا تولید می‌شوند تا این بیماری را مهار کنند؛ اما بحث واکسن مربوط به امروز و بیماری کرونا نیست. ما در گذشته نیز واکسن‌های مختلفی را برای مهار بیماری‌های گوناگون دریافت کرده‌ایم.
در زمان دریافت بسیاری از واکسن‌ها که به واکسن کودکان معروف هستند، بسیار کوچک بوده‌ایم و در همان سن و سال کودکی توانسته‌ایم که واکسن و عوارض آن را تحمل کنیم؛ بنابراین واکسن کرونا یا واکسن‌های جدید دیگری که برای بیماری‌های نوظهور تولید می‌شوند، چیز عجیبی نیستند و همانند واکسن کودکان برای مقاوم‌سازی سیستم ایمنی بدن ساخته شده‌اند و خطری برای ما نخواهند داشت.
شاید هنوز هم شناخت کافی در مورد واکسن ( واکسن کودکان و بزرگسالان) و چگونگی عملکرد آن نداشته باشید؛ بنابراین ما به شما حق می‌دهیم که از دریافت هر واکسنی برای خود یا کودکتان بترسید؛ ولی مطمئن باشید که واکسن نه تنها هیچ ترسی ندارد، بلکه باعث می‌شود تا شما قوی‌تر شوید! برای آشنایی بیشتر با واکسن، واکسن کودکان، سن واکسن و چگونگی عملکرد آن؛ توصیه می‌کنیم که حتما این مقاله را بخوانید.
در ایران از بدو تولد واکسن‌هایی برای افراد در نظر گرفته شده است. این واکسن‌ها که به واکسن کودکان و بزرگسالان طبقه‌بندی می‌شوند، انواع مختلفی دارند که با دریافت آن‌ها در سنین مختلف؛ فرد در برابر بیماری‌ها ایمن می‌شود.
واکسن چیست و چگونه عمل می‌کند؟
همان‌طور که مشاهده می‌کنید، در ایران از بدو تولد واکسن‌هایی برای افراد در نظر گرفته شده است. این واکسن‌ها که به واکسن کودکان و بزرگسالان طبقه‌بندی می‌شوند، انواع مختلفی دارند که با دریافت آن‌ها در سنین مختلف؛ فرد در برابر بیماری‌ها ایمن می‌شود. اهمیت دریافت این واکسن‌ها، به‌حدی است که حتی در بدو ورود به مدرسه در مدارس تهران و سایر شهرستان‌ها، کارت واکسن دانش‌آموزان کلاس اول مورد بررسی قرار می‌گیرد تا از ایمنی دانش‌آموزان در برابر بیماری‌های مختلف اطمینان حاصل شود.
در واقع واکسن یک فرآورده زیستی است که سیستم ایمنی بدن را در برابر عوامل بیماری‌زا به مبارزه دعوت می‌کند؛ زیرا افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، به‌سرعت در مقابل عوامل بیماری‌زا شکست خورده و بیمار می‌شوند؛ اما اگر فرد واکسینه شده باشد، سیستم ایمنی او هوشیار بوده و اجازه فعالیت به این عوامل بیماری‌زا نخواهد داد. عوامل بیماری‌زا شامل انواع ویروس‌ها، باکتری و انگل بوده و مشکلات زیادی برای بدن ایجاد می‌کنند.
زمانی‌که عامل بیماری‌زا وارد بدن می‌شود، سیستم ایمنی بدن متناسب با این عامل، آنتی‌بادی تولید می‌کند؛ اما این کار زمان زیادی می‌برد؛ زیرا بدن آمادگی ورود این آنتی ژن را ندارد. افرادی که قبلا واکسن این بیماری را دریافت کرده‌اند، آنتی‌بادی مخصوص این بیماری را دارند و بدن آن‌ها در همان بدو ورود عامل بیماری‌زا شروع به مقابله می‌کند؛ زیرا در واکسن آنتی‌ژن وجود دارد یا به عبارتی، واکسن یک نسخه ضعیف‌شده از بیماری است که سیستم ایمنی بدن را مجبور به تولید آنتی بادی می‌کند.
بنابراین روش کار واکسن به این شکل است که قبل از اینکه فرد به بیماری خاصی مبتلا شود، واکسن به سیستم ایمنی بدن فرد آموزش می‌دهد که چگونه در مقابل این بیماری مبارزه کند. این واکسن سیستم ایمنی را به تولید آنتی بادی مجبور می‌کند و آنتی‌بادی‌ها مانند سربازهایی آماده دفاع هستند تا هر زمان که عامل بیماری زا وارد بدن شد، آن را شکست دهند. نحوه مصرف واکسن نیز به صورت تزریقی (عضلانی، زیرجلدی و یا داخل جلدی) و یا به‌صورت خوراکی است که اغلب واکسن‌ها تزریقی بوده؛ البته واکسن فلج اطفال خوراکی است.
انواع واکسن و ویژگی‌های هرکدام
به‌طورکلی واکسن‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند. این دو دسته واکسن عبارتند از:
- واکسن‌های باکتریایی: ب ث ژ، سیاه سرفه، حصبه، وبا، دیفتری، کزاز، مننگوکوکسی و پنوموکوکسی
- واکسن‌های ویروسی: فلج اطفال خوراکی، سرخجه، سرخک، اوریون، تب زرد، کرونا، آنفلوآنزا، فلج اطفال تزریقی، هاری، هپاتیت B
اما از نظر روش طراحی و ساختار، واکسن‌ها انواع مختلفی دارند. در واقع باتوجه به اینکه هر میکروب چگونه سلول‌ها را عفونی می‌کند و عملکرد سیستم ایمنی به چه صورت خواهد بود، طراحی و ساختار واکسن‌ها با یکدیگر متفاوت است. بنابراین انواع واکسن از نظر طراحی و ساختار عبارت است از:
• واکسن‌های زنده ضعیف‌شده
این واکسن‌ها یک نسخه از میکروب زنده هستند که در آزمایشگاه ضعیف شده‌اند. این واکسن موجب بیماری نمی‌شود؛ اما چون شباهت زیادی به عفونت طبیعی دارد، سیستم ایمنی واکنش بسیار خوبی نشان داده و آنتی بادی تولید می‌کند.
برخی از این واکسن‌ها یک یا دو بار تزریق می‌شوند و باعث می‌شوند تا افراد به‌طور دائم در برابر بیماری مصون شوند. واکسن‌های سرخک، سرخچه و اوریون، آبله، آبله‌مرغان، تب زرد، روتاویروس از این نوع هستند.
بیشتر بخوانید: آموزش بهداشت دهان و دندان در مدرسه و خانه
• واکسن‌های غیرفعال
واکسن‌های غیرفعال واکسن‌هایی پایدار و بی‌خطر هستند. در ساخت این نوع واکسن میکروب‌های عامل بیماری را با استفاده از مواد شیمیایی، گرما و اشعه می‌کشند. برخی از این واکسن‌ها نیاز به تکرار بیشتری دارند. واکسن‌های هپاتیت A، آنفلوآنزا (تزریقی)، هاری و فلج اطفال (تزریقی) از نوع واکسن‌های غیرفعال هستند.
• واکسن‌های زیرواحد
در این نوع واکسن‌ها، به جای کل میکروب، از آنتی‌ژن‌هایی استفاده می‌شود که سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کنند. در برخی از این واکسن‌ها از اپی‌توپ‌ها استفاده می‌شود. اپی‌توپ‌ها بخش‌های بسیار اختصاصی آنتی‌ژن هستند که آنتی‌بادی‌ها آن را شناسایی کرده و به آن متصل می‌شوند.
در این نوع واکسن احتمال بروز عوارض منفی بسیار کم است. یکی از این واکسن‌ها، واکسن هپاتیت B است.
• واکسن‌های توکسوئید
واکسن توکسوئید یک نوع واکسن حاوی سموم غیرفعال یا کشته شده است. این واکسن به بدن آسیبی نمی‌زند و باعث بیماری نخواهد شد. روش کار این واکسن‌ها به این صورت است که سلول‌های بی را تقویت می‌کنند تا آنتی‌بادی ضدسم تولید کنند. واکسن‌های کزاز، سیاه سرفه و دیفتری از نوع واکسن‌های توکسوئید هستند.
• واکسن‌های کونژوگه
در این نوع واکسن؛ آنتی‌ژن ضعیف را با یک آنتی‌ژن قوی به‌عنوان حمل‌کننده ترکیب می‌کنند. بدین ترتیب سیستم ایمنی در برابر آنتی‌ژن ضعیف‌تر پاسخ قوی‌تر و ایمن کننده‌تری خواهد داشت. واکسن هموفیلوس آنفلوآنزا از این نوع واکسن‌ها است.
• واکسن‌های DNA
در این نوع واکسن، دانشمندان با تجزیه و تحلیل ژن‌های یک میکروب می‌توانند یک واکسن DNA برعلیه آن میکروب تولید کنند. این واکسن‌ها هنوز در آزمایشگاه‌ها هستند و مستقیما با ماده ژنتیکی میکروب سروکار دارند. فعلا این تکنولوژی جدید در واکسن‌های ما وجود ندارد.
• واکسن‌های وکتور نوترکیب
این نوع واکسن‌ها نیز از واکسن‌های آزمایشگاهی هستند. در این نوع واکسن از یک ویروس یا باکتری ضعیف شده برای ارائه DNA به سلول‌های بدن استفاده می‌شود. در واقع منظور از وکتور همان ویروس یا باکتری است که به‌عنوان حامل استفاده می‌شود. واکسن‌های پیشگیری از ابتلا به ویروس HPV از نوع واکسن‌های وکتور نوترکیب هستند.
سن واکسن کودکان و جدول آن
کودکان از بدو تولد در معرض میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زای بسیاری قرار دارند؛ بنابراین از همان ابتدا واکسن‌های مختلفی به آن‌ها تزریق می‌شود. در هر کشور باتوجه به شرایط بهداشتی آنجا، واکسن‌های مختلفی برای کودکان در نظر گرفته شده است. در کشور ما نیز باتوجه به شرایط بهداشتی واکسن‌هایی در سنین مختلف برای کودکان درنظر گرفته شده است. برنامه واکسیناسیون کودکان در ایران، در جدول زیر آمده است.
نکته: واکسن ب ث ژ B.C.G برای بیماری سل تزریق می‌شود. واکسن سه‌گانه (ثلاث یا D.P.T) نیز ترکیبی از دیفتری، سیاه سرفه و کزاز بوده MMR نیز ترکیب سرخک، سرخجه و اوریون می‌باشد.
واکسن‌های اجباری تمامی سنین در ایران
واکسن کودکان زیر 7 سال، واکسن‌های اجباری بوده و باید تمامی کودکان زیر7 سال این واکسن‌ها را طبق جدول و در زمان تعیینشده دریافت کنند. درصورتی که کودکان نتوانند در زمان مقرر این واکسن‌ها را دریافت کنند، امکان دریافت این واکسن‌ها در سنین بالاتر نیز وجود دارد. با این تفاوت که برای افراد بالای 6 سال، تزریق واکسن سه‌گانه ممنوع است و این افراد باید واکسن دوگانه بزرگسالان را دریافت کنند.
واکسن دوگانه ترکیبی از کزاز و دیفتری بوده و بهتر است که هر 10 سال یک‌بار تکرار شود. بنابراین بزرگسالانی هم که تمام واکسن‌های کودکی را قبل از 6 سالگی دریافت کرده‌اند، می‌توانند هر ده سال یک بار واکسن دوگانه دریافت کنند.
همچنین باتوجه به شیوع بیماری‌هایی مانند آنفلوآنزا، کووید 19 و... دریافت برخی از واکسن‌ها برای سنین مختلف یا افرادی با شرایط خاص الزامی است.
مشمولان خدمت سربازی نیز قبل از اعزام به خدمت باید واکسن منیژیت و واکسن دوگانه را دریافت کنند. دریافت این واکسن‌ها برای مشمولان اجباری است.
بیشتر بخوانید: 20 توصیه بهداشتی برای سلامت دانش‌آموزان
عوارض ناشی از زدن واکسن و نکات قبل و بعد از زدن آن
بعد از زدن واکسن به‌ویژه در کودکان، بدن شروع به واکنش کرده و منجر به بروز عوارضی می‌شود. از مهم‌ترین عوارض بعد از زدن واکسن می‌توان به تب، درد محل تزریق، تورم، نقاط قرمز محل تزریق، برجستگی و سفت شدن محل تزریق، ایجاد زخم در محل تزریق و... اشاره کرد.
والدین باید قبل از هر واکسن کودک خود را برای انجام آن آماده کنند و با توجه به تاریخ تعیینشده، در مرکز واکسیناسیون حضور داشته باشند. بزرگسالان نیز باید با آمادگی کامل برای دریافت واکسن مراجعه کنند؛ یعنی تغذیه کافی داشته باشند.
مورد بعدی در کودکان این است که بهتر است کودک لباس خنک و راحتی بپوشد. لباس نباید تنگ و محکم باشد؛ زیرا لباس تنگ جای واکسن را بیشتر به درد می‌آورد. اگر بعد از واکسن، جای آن قرمز شد، بهتر است یک دستمال مرطوب، سرد و تمیز روی آن گذاشته شود.
داروهایی که برای کاهش تب و درد مورد استفاده قرار می‌گیرد، باید به توصیه پزشک باشد و معمولا از استامینوفن برای کاهش عوارض واکسن در کودکان و بزرگسالان استفاده می‌شود. توصیه می‌شود که فرد بعد از دریافت واکسن 20 الی 30 دقیقه در درمانگاه بماند تا اگر واکسن منجر به آلرژی شد، سریع به پزشک مراجعه کند.
بعد از واکسن، برای بهبود جای واکسن توصیه می‌شود که در 24 ساعت اول از کمپرس آب سرد استفاده شود. یعنی در هر یک ساعت، به طول 5 دقیقه یک یخ بر روی جای واکسن گذاشته شود. در 24 ساعت دوم نیز از کمپرس آب گرم استفاده شود. همچنین استفاده از مایعات (آب، آب‌میوه، سوپ و...) بعد از واکسن در کاهش عوارض آن بسیار موثر خواهد بود.
جمع‌بندی
واکسن یک یار کمکی است که بدن فرد را برای مبارزه با بیماری‌ها آماده می‌کند. واکسن‌ها در هر کشور با توجه به بیماری‌های شایع در آنجا به افراد جامعه تزریق می‌شوند. در ایران نیز با توجه به شرایط بهداشتی کشور، واکسن‌های متعددی وجود دارد. اما سن واکسن و واکسن کودک یکی از دغدغه‌های والدین است؛ زیرا برخی از واکسن‌ها عوارضی مانند تب و درد را در کودک ایجاد می‌کنند و این باعث نگرانی والدین می‌شود.
برخی از این عوارض در واکسن‌های بزرگسالان نیز وجود دارد و برخی از بزرگسالان نیز با این عوارض روبرو می‌شوند. اما این عوارض زودگذر هستند و در بیشتر مواقع طی چند روز از بین خواهند رفت.
آیا شما نیز عوارض واکسن، مثلا واکسن کرونا را تجربه کرده‌اید؟ برای رفع عوارض واکسن چه اقداماتی را انجام داده‌اید؟ خوشحال می‌شویم که تجربه خود را در زیر همین پست برای ما و دوستانتان بنویسید، تا ما هم از تجربه شما استفاده کنیم.
تبلیغات:
نظرات شما بسیار ارزشمند هستند. به دیگران کمک کنید تا بیشتر بدانند. نظرات شما توسط کارشناسان بررسی، تایید و پاسخ داده می شوند. اگر ایمیلتان را وارد کنید، پاسخ کارشناسان برای شما ایمیل می شود.
تبلیغات:
اعضای سایت می توانند نمونه سوالات و فایل های آموزشی را دانلود کنند. همینطور، بعضی از مطالب فقط به اعضای سایت نمایش داده می شود. اطلاعات مهم، تغییرات مهم آموزشی به اعضای سایت اطلاع رسانی می شود. اعضای سایت هیچ محدودیتی در استفاده از امکانات سایت ندارند و می توانند در تمام آزمون های آنلاین شرکت کنند و از تمام امکانات سایت و بخش اعضا استفاده کنند.
همین حالا نزدیک به یک میلیون نفر دیگر هم عضو فعال سایت سرزمین تیزهوش ها هستند. چرا شما به این خانواده بزرگ نمی پیوندید؟
