معرفی آزمونهای دانشآموزی
انسان از بدو تولد در تعامل با محیط اطراف خود در حال یادگیری است. سنجش میزان یادگیری به کمک آزمون و ارزشیابی ممکن میشود. مهمترین بخش هر سیستم آموزشی مجموعه اهدافی است که دنبال میکند. میزان موفقیت در دستیابی به اهداف و عملکردهای یک نظام آموزشی، از طریق فرآیندی به نام ارزشیابی اندازهگیری میشود. معلم در جریان تدریس با جمعآوری اطلاعات، درباره وضعیت پیشرفت و یادگیری دانشآموز داوری میکند. آزمون علاوه بر این ارزشیابی، میتواند به معلم در بازنگری و اصلاح شیوه تدریس خود کمک کند و از طرفی نواقص یادگیری دانشآموزان را به او نشان دهد. هدف مهم دیگر ارزشیابی ارتقا و طبقهبندی دانشآموزان است. با وجود اینکه امتحان دادن برای هیچ دانشآموزی خوشایند نیست، اما هیچ سیستم آموزشی بدون ارزشیابی و آزمون با موفقیت به اهداف آموزشی خود نخواهد رسید.
زمانی میتوانیم به درک کامل اهمیت ارزشیابی تحصیلی برسیم که بدانیم هدف از این فرآیند تنها در صدور نمره و گواهینامه خلاصه نمیشود، بلکه پیشرفت شیوه آموزش نیز در گرو انجام صحیح و استاندارد ارزشیابی است. امروزه فرآیند ارزشیابی نیازمند رها کردن آن دسته از ابزارهای سنتی گذشته است که بدون توجه به تفاوتهای فردی، هدف یافتن نقطه ضعفها را دنبال میکند. چرا که ارزشیابی در خدمت آموزش بوده و میبایست به شناسایی توانمندیها و کیفیت یادگیری دانشآموز منجر شود. نهاد آموزش و پرورش مسئولیت تعلیم و تربیت افراد جامعه را به عهده دارد و در این راستا بخش مهمی از بودجه عمومی را هزینه میکند. در این مقاله قصد داریم بیشتر در میان انواع آزمونهای دانشآموزی کند و کاو کنیم و انواع مختلف آنها را بررسی کنیم.
دانشآموزان در تمام مدارس برای بررسی میزان پیشرفت تحصیلی و یادگیری آنها، با استفاده از انواع آزمون مستمر، پایان ترم و... ارزشیابی میشوند. علاوه بر آن، آزمونهای دیگری مانند آزمون تیزهوشان و نمونه دولتی میتواند منجر به تحصیل دانشآموز در مدارس با امکانات و کیفیت آموزشی بالاتر شوند. تستهای دیگری مانند تیمز، پرلز، کانگورو و المپیادها نیز میتواند دانشآموز را در فضای رقابتی قرار داده و به تلاش بیشتر و موفقیتهای بزرگتر سوق دهد.
انواع آزمون در دوران مدرسه
دانشآموزان در تمام مدارس برای بررسی میزان پیشرفت تحصیلی و یادگیری آنها، با استفاده از انواع آزمونها ارزشیابی میشوند. بهترین مدارس آنهایی هستند که همه انواع ارزشیابی اعم از آغازین، تکوینی (مستمر)، تشخیصی، توصیفی و پایانی را در برنامه سالانه تحصیلی دانشآموز بگنجانند. زیرا هر کدام از این آزمونها به هدف خاصی طراحی شده و هر کدام ویژگی خاص خود را دارد و به نوبه خود به معلمان و دانشآموزان در روند آموزش و یادگیری خدمت میکنند. دانشآموزان در طول سال تحصیلی در آزمونهای مختلفی شرکت میکنند تا در پایان سال نمره آنها در هر درس مشخص شود. آزمونهای عملکردی، کتبی، شفاهی، پایانی و استاندارد از جمله آزمونهایی هستند که تمام دانشآموزان ملزم به شرکت در آنها هستند. علاوه بر این آزمونها که تمام دانشآموزان حاضر در مدرسه ملزم به شرکت در آنها هستند، آزمونهای دیگری وجود دارند که دانشآموزان مستعد پیشرفت و یادگیری بیشتر میتوانند در آنها شرکت کنند. برخی از این آزمونها مانند آزمون تیزهوشان و آزمون نمونه دولتی میتواند منجر به تحصیل دانشآموز در مدارس با امکانات و کیفیت آموزشی بالاتر شوند. برخی دیگر از آزمونها مانند تیمز، پرلز، کانگورو و المپیادهای رشتههای درسی مختلف نیز میتوانند دانشآموز را در فضای رقابتی قرار داده و به تلاش بیشتر و موفقیتهای بزرگتر سوق دهند.
آزمون روتین مدارس
همه مدارس در طول سال تحصیلی آزمونهای مختلفی برگزار میکنند. این آزمونها در دو دسته آزمون تکوینی و آزمون پایانی جای میگیرند. آزمون تکوینی آزمونی است که معلمان در طول دوره تدریس به وسیله آن آموختههای دانشآموزان را ارزیابی میکنند. این آزمونها به همراه آزمونی که در پایان نیمسال تحصیلی برگزار میشود، ترکیب نمره دانشآموزان را مشخص میکند. آزمونهای روتین مدارس میتوانند به صورت استاندارد شده یا معلمساخته طراحی شوند. منظور از آزمون معلمساخته آزمونهایی است که معلمان برای سنجش پیشرفت تحصیلی دانشآموزان تهیه میکنند و در طول دوره آموزش یا در پایان دوره به اجرا درمیآورند. در این دسته از آزمونها ملاک مطلق اندازهگیری مورد استفاده قرار میگیرد. اما در آزمونهای استاندارد شده ملاک نسبی اندازهگیری مورد استفاده قرار میگیرد. این آزمونها با استفاده از نمونههای بزرگ آزمونشوندگان، و معمولا به وسیله مراکز آزمونسازی و یا مراکز آموزشی و علمی برای اندازهگیری پیشرفت تحصیلی تهیه شده و مقصود از آنها ارزشیابی دورههای تحصیلی است. در این بخش به صورت کلی به معرفی آزمونهای روتین همه مدارس میپردازیم.
• امتحانات نوبت اول: وزارت آموزش و پرورش در دیماه هر سال تحصیلی برگزار میکند.
• امتحانات نوبت دوم: این آزمون که در خرداد ماه برگزار میشود، نمره قبولی دروس دانشآموزان را ارزیابی و تعیین میکند.
• امتحانات نوبت شهریور: این آزمون در شهریورماه هر سال برای دانشآموزانی که نتوانستهاند نمره قبولی را کسب کنند، برگزار میشود. همچنین این آزمون برای دانشآموزانی که میخواهند یک سال زودتر به کلاس بالاتر بروند، دایر میگردد.
آزمون تیزهوشان چیست؟
مدارس تیزهوشان یا سمپاد از جمله محبوبترین مدارس برتر کشور هستند که با استفاده از آزمون ورودی اقدام به ثبت نام دانشآموزان میکنند. این آزمون برای مدارس تیزهوشان ششم به هفتم و نهم به دهم برگزار شده و شرکت در آن مستلزم دارا بودن شرایط خاصی است. این مدارس زیر نظر مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان فعالیت میکنند. شهریه این مدارس با توجه به منطقه مدرسه متفاوت بوده و طبق قانون باید نصف شهریه مدارس غیرانتفاعی همان استان باشد. البته با توجه به این که برخی مدارس تیزهوشان اقدام به برگزاری کلاسهای المپیاد و کلاسهای کنکور و ویژه برنامههای دیگر میکنند، ممکن است شهریه بیشتری در طول سال دریافت کنند. این مدارس در دفترچههایی که هر سال منتشر میکنند، اطلاعاتی از قبیل مهلت ثبت نام، زمان توزیع کارت، ضوابط و شرایط ثبت نام در آزمون، مواد امتحانی، تعداد و ضرایب سوالات و ظرفیت مدارس را اطلاعرسانی میکنند.
آزمون تیزهوشان نوعی آزمون رقابتی محسوب میشود که موفقیت در آن نیازمند برنامهریزی و شناخت است. در واقع شناخت رویکرد طراحان سوالات آزمون میتواند تا حد زیادی دانشآموزان را به موفقیت نزدیک کند. برای مثال بررسی سوالات این آزمون طی سالها ثابت کرده است که محتوای سوالات آزمون تیزهوشان سال ششم به هفتم همانطور که هر سال در دفترچه راهنمای ثبت نام هم ذکر میشود، هوش، استعداد و خلاقیت است. این در حالی است که در پایه دهم شیوه سوالات آزمون تیزهوشان به صورت ترکیبی بوده و با درصدهای مشخص شامل دو دسته استعداد تحلیلی و استعداد تحصیلی میشود. در بخش استعداد تحلیلی مواردی مانند هوش، خلاقیت و تحلیل از اهمیت بالایی برخوردار هستند. دانشآموزان پذیرش شده در پایه ششم به هفتم میتوانند بدون شرکت و قبولی در آزمون ورودی به ادامه تحصیل در مقطع متوسطه دوم بپردازند. از همین رو میتوان گفت که آزمون ورودی مدارس تیزهوشان در پایه نهم به دهم به نوعی مرحله پذیرش تکمیل ظرفیت برای مقطع متوسطه دوم است. بنابراین واضح است که رقابت در آزمون ورودی تیزهوشان در این مقطع به مراتب دشوارتر بوده و تنها بر سر کسب صندلیهای باقیمانده است.
معرفی انواع المپیادهای دانشآموزی
المپیادهای دانشآموزی به صورت سالانه در تمام کشورها برگزار شده و باعث ایجاد رقابت علمی بین دانشآموزان میشود. المپیادها دارای شاخهها و عناوین مختلفی هستند، اما همگی آنها در پنج مرحله زیر برگزار میشوند:
- مرحله اول آزمون
- مرحله دوم آزمون
- دوره آموزشی تابستان
- دوره آموزشی پاییز و زمستان
- اعزام به مسابقات جهانی
در کشور ما المپیادهای دانشآموزی در نه رشته ریاضی، فیزیک، شیمی، زیستشناسی، ادبی، نجوم، کامپیوتر، سلولهای بنیادی و پزشکی بازساختی وجود دارد. تمام این آزمونها توسط مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان و دانشپژوهان جوان برگزار میشود که این مرکز زیر نظر وزارت آموزش و پرورش اداره میشود. فقط دانشآموزانی که دارای شرایط عمومی و اختصاصی مورد نظر این مرکز باشند، میتوانند در المپیادها ثبت نام کنند. اشتغال به تحصیل در مقطع متوسطه، عدم سابقه ترک تحصیل و وقفه در طول تحصیل از جمله شرایط عمومی و اختصاصی این مرکز برای ثبت نام در المپیادها هستند. در طول مراحل اول تا سوم و مرحله انتخابی المپیاد دانشآموزی، در هر رشته تعدادی محدود به عنوان ذخیره و اعضای اصلی تیم ملی المپیاد ایران انتخاب شده و عازم مقصد کشور برگزارکننده المپیاد جهانی شده و در نهایت موفق به کسب یکی از مدالهای طلا، نقره، برنز یا دیپلم افتخار المپیاد جهانی میشوند.
بیشتر بخوانید: المپیاد چیست؟
آزمونهای مدارس نمونه دولتی
نام مدرسه نمونه دولتی به گوش همه ما آشناست. اما آیا تا به حال فکر کردهاید که این مدارس بر چه مبنایی با نام نمونه دولتی شناخته میشوند؟ مدارس نمونه دولتی مدارسی هستند که وزارت آموزش و پرورش در ایران به آنها مجوز (نمونه) از نظر کیفیت برتر آموزشی داده باشد. این مدارس سطح و کیفیت آموختههای دانشآموزان در پایههای ششم به هفتم و نهم به دهم را توسط آزمونی که در پایان هر سال تحصیلی به شکل هماهنگ کشوری برگزار میشود، یا با توجه به سوابق تحصیلی آنها ارزشیابی کرده و نفرات برتر را ثبت نام میکنند. البته این آزمون ورودی در سال تحصیلی جاری در مقطع دوره اول متوسطه حذف شده است و پذیرش برای این مقطع تنها با مراجعه حضوری داوطلبان انجام میشود. شرکت در این آزمون برای دانشآموزانی مجاز است که دارای شرایط اولیه مد نظر این مدارس مانند حداقل معدل و حداقل نمره در هر درس را داشته باشند.
دانشآموزان برای پذیرش در این آزمون نیازمند مهارتهای تستزنی و پشتوانه علمی قوی هستند. این مدارس به استعدادهای دانشآموزان توجه ویژهای داشته و بستر مورد نیاز برای شکوفایی این استعدادها را فراهم میکنند. مدارس نمونه با وجود برخورداری از تجهیزات آموزشی و اساتید مجرب، شهریه مناسبی داشته و با توجه به سطح علمی و آموزشی و امکانات رفاهی منطقه مدرسه تعیین میشود و به صورت کلی بسیار پایینتر از شهریه مورد نیاز برای مدارس تیزهوشان است. حداقل معدل لازم برای پذیرفته شدن در این مدارس 17 از 20 است. توجه به این نکته ضروری است که در سالهای اخیر آزمون ورودی مدارس نمونه دولتی با آزمون ورودی مدارس تیزهوشان در مقطع نهم به دهم ادغام شده است و ثبت نام و اعلام نتایج نیز به صورت مشترک انجام میگیرد.
بیشتر بخوانید: آنچه در مورد آزمون تیزهوشان باید بدانید.
آزمونهای تیمز و پرلز چیست؟
تیمز و پرلز دو آزمون جداگانه بینالمللی هستند که توسط انجمن بینالمللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در سطح دنیا برگزار میشوند و دانشآموزان ایرانی نیز سالهاست که در آنها شرکت میکنند. هدف کشورهای مختلف دنیا از شرکت در آزمونهای بینالمللی، ارزیابی نظام آموزشی در کشورهای مختلف است و با استناد به نتایج آنها میتوان روند نظام آموزشی در کشورهای شرکتکننده را در ابعاد و دورههای مختلف مقایسه کرد. این عمل میتواند به موفقیت نظام آموزشی در رسیدن به اهداف خود کمک کند. بنا بر گفته انجمن بینالمللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، یافتهها و اطلاعات به دست آمده از مطالعات تیمز و پرلز منبعی مهم و تعیینکننده برای کشف و شناسایی نقاط ضعف و قوت نظامهای آموزشی کشورها در مقیاس ملی و بینالمللی و در نتیجه ارائه راهکارهای برخاسته از نتایج پژوهشی با هدف بهبود در فرآیند یاددهی و یادگیری است. هدایت عملی مطالعه تیمز و پرلز بر عهده مرکز بینالمللی مطالعه در دانشکده علوم تربیتی دانشگاه بوستون آمریکا است. در این قسمت به صورت جداگانه به معرفی مختصر هر یک از این آزمونها میپردازیم.
• آزمون تیمز (مطالعه بینالمللی روندهای آموزش ریاضیات و علوم یا TIMSS):
این آزمون روند آموزشی دروس ریاضی و علوم مختلف (جبر، هندسه، زیستشناسی، شیمی و ...) را در پایههای چهارم و هشتم میسنجد. علاوه بر این مطالعه تیمز، دادههای متنی را در برنامه تحصیلی، آموزشی و عوامل مرتبط با منابع فراهم میکند که میتوانند بر فرآیند آموزش و یادگیری اثر بگذارند. این دادهها با کمک دانشآموزان، معلم، مدرسه و برنامه درسی ملی جمعآوری شدهاند و به ترتیب توسط دانشآموزان، معلمان، مدیران مدارس و هماهنگکنندگان تحقیقات ملی تکمیل شده است. آزمون تیمز هر چهار سال یک بار تکرار شده و در سال 2023 نیز برگزار خواهد شد.
• آزمون پرلز (مطالعه بینالمللی پیشرفت سواد خواندن):
این آزمون پیشرفت سواد خواندن ادبی و معلومات دانشآموزان را در پایه چهارم ارزیابی میکند. زیرا توانایی سواد خواندن در رشد عقلانی، اجتماعی و عاطفی کودک نقش مهمی دارد و اساس یادگیری دیگر موضوعات را فراهم میسازد. تعریف سواد خواندن بر اساس پرلز چنین است: توانایی ساخت معنا و درک مطلب و استفاده و کاربرد شکلهای متفاوت زبان نوشتاری مورد نیاز جامعه و ارزشمند برای فرد. در این پروژه سواد خواندن از سه جنبه فرآیند درک مطلب، هدفهای خواندن، رفتارها و نگرشهای خواندن مورد مطالعه قرار میگیرد. این آزمون هر ده سال یک بار تکرار میشود.
هر چند که عملکرد ایران در طول سالها رو به بهبود بوده است، اما به طور کلی نتایج آزمون تیمز و پرلز برای کشور ایران بیانگر فاصله عملکرد دانشآموزان با میانگینهای بینالمللی است. به همین دلیل بررسی عوامل زمینهساز چنین فاصله عملکردی، باید یکی از موضوعات اساسی و مهم برای نظام آموزش و پرورش کشورمان باشد. با این حال در گزارش رسمی منتشر شده در مجله سالانه انجمن بینالمللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، به مهمترین تغییرات انجام شده متاثر از تیمز و پرلز در نظام آموزشی ایران پرداخته شده است.
آزمون UCMAS چیست و شرایط شرکت در آن
UCMAS (مخفف Universal Concept of Mental Arithmetic System) سیستم مدرنی است که برای محاسبه ذهنی و چرتکهای ابداع شده است. این سیستم که در سال 1390 وارد ایران شد، در واقع ترکیبی است از یک ابزار تدریس باستانی (چرتکه) با مهارتهای مدرن آموزشی برای پویایی و تکامل کل مغز کودک، که علاوه بر ترویج یادگیری و به طور خاص یادگیری ریاضی، به عنوان یک هیجان و سرگرمی نیز تلقی میشود. مفهوم جهانی سیستم حساب ذهنی از یک سیستم نوآورانه محاسبهای استفاده میکند و با به کارگیری چرتکه منجر به ایجاد هماهنگی بین دو نیمکره راست و چپ مغز دانشآموز به طور همزمان میشود. در این آموزش از هر دو دست برای جابهجایی مهرههای چرتکه استفاده میشود. دانشآموزان پس از آشنایی و یادگیری مراحل اولیه، با تصور چرتکه به صورت مجازی و ذهنی قادر به انجام محاسبات خواهند بود.
ثابت شده است که این سیستم با ایجاد یک چارچوب زیربنایی سبب افزایش ظرفیت ذهن و بهبود مهارتهایی مانند مدیریت زمان، تمرکز و توانایی حل مساله میشود. به همین دلیل میتواند در موفقیت دانشآموز در بقیه رشتهها و زندگی روزمره نیز نقش مهمی ایفا کند. آموزش طرح توسعه ذهنی UCMAS نه تنها مغایرتی با سیستم آموزش ریاضی در مدارس ندارد، بلکه نوعی مکمل آموزشی محسوب میشود که میتواند مفاهیم و تصویرسازی ذهنی را به دانشآموزان آموزش دهد. این سیستم دارای 10 سطح اصلی و 2 سطح مقدماتی است و دانشآموزان بین 6 تا 8 و 9 تا 13 سال که توانایی خواندن، نوشتن و توانایی انجام عملیات جمع و تفریق اعداد 1 تا 9 را دارند، میتوانند استفاده از این سیستم را بیاموزند. تجربه جهانی این برنامه آموزشی با موفقیت همراه بوده است. UCMAS با دارا بودن بیش از 80 نماینده در کشورهای مختلف از جمله ایران، در آموزش ذهنی و چرتکهای پیشتاز است.
مسابقات جهانی UCMAS هر سال در یکی از کشورهای عضو سیستم جهانی محاسبات ذهنی با چرتکه برگزار میشود. این مسابقات هر سال در کشور ما طی یک دوره مسابقات سه مرحلهای برگزار شده و دانشآموزان در سطوح مختلف میتوانند پس از انتخاب شدن در مرحله استانی به مسابقات کشوری راه پیدا کنند. این مسابقات در سطح جهانی در سه بخش دیداری، شنیداری و نوشتاری برگزار میشوند. در بخش نوشتاری با توجه به سطح دانشآموز، 100 عبارت جمع و تفریق و 100 عبارت ضرب و تقسیم در مدت زمان 8 دقیقه در اختیار شرکتکنندگان قرار میگیرد. در بخش شنیداری نیز مجموعهای از اعداد به صورت متوالی خوانده میشود و شرکتکنندهها باید عمل جمع و تفریق را روی آنها انجام دهند و سپس پاسخ را روی تخته یا کاغذی که مقابلشان قرار دارد یادداشت کنند. در نهایت در بخش دیداری مجموعهای از فلش کارتها به صورت سریع و متوالی به شرکتکنندهها نشان داده میشود که باید آنها را با هم جمع کرده و یادداشت کنند. این مسابقه در سال 1397 در کشور مالزی برگزار شد که از بین دانشآموزان ایرانی شرکتکننده، 3 نفر قهرمان قهرمانان، 24 نفر قهرمان، 45 نفر اول و 22 نفر دوم و 23 نفر موفق به کسب مقام سوم شدند.
جمعبندی
با توجه به مطالب عنوان شده میبینیم که آزمون دانشآموزی اهدافی بیش از صدور نمره را دنبال میکند. هدف از آزمون ارزیابی همزمان دانشآموز، معلمان و نظام آموزشی است. دانشآموزان در طول سالهای تحصیل آزمونهای مختلفی را پشت سر میگذارند که هر کدام هدف مشخصی را دنبال میکند. بهتر است دانشآموزان تنها به آزمون روتین و اجباری مدارس اکتفا نکرده و در جهت پیشرفت و یادگیری بیشتر و با توجه به علاقهمندی خود به شرکت در بقیه آزمونهای ورودی یا رقابتی نیز اقدام کنند. به نظر شما شرکت در آزمونهای مختلف در طول دوران مدرسه چه تاثیری بر شکوفایی استعدادها و موفقیتهای دانشآموز در آینده خواهد گذاشت؟
منابع
1) دکتر محمد حسنی، دکتر علیرضا کیامنش، 1388، نقد و بررسی نظام ارزشیابی تحصیلی ایران از منظر ارزیابی نظام آموزشی
2) فصلنامه نوآوریهای آموزشی، شماره 30، سال هشتم، تابستان 1388
3) ویکی پدیا
4) سایت ucmas.ir
تبلیغات:
نظرات شما بسیار ارزشمند هستند. به دیگران کمک کنید تا بیشتر بدانند. نظرات شما توسط کارشناسان بررسی، تایید و پاسخ داده می شوند. اگر ایمیلتان را وارد کنید، پاسخ کارشناسان برای شما ایمیل می شود.
خانم ایدا زراعتچی
خوب هست
خانم بازدید کننده سایت
باسلام مطالب ذکرشده برایم مفید بود ،چونکه برای سال آینده بدنبال مدرسه ای در شهرری بودم که عملکرد علمی و درسی بالایی برای دخترم داشته باشد.تشکر
آقای طاها کمالی
بدرد نخور
خانم فاطمه بداقیان
بسیار عالی بود با تشکر از سایت خیلی خوب تیزلند شما عالی هستید
تبلیغات:
اعضای سایت می توانند نمونه سوالات و فایل های آموزشی را دانلود کنند. همینطور، بعضی از مطالب فقط به اعضای سایت نمایش داده می شود. اطلاعات مهم، تغییرات مهم آموزشی به اعضای سایت اطلاع رسانی می شود. اعضای سایت هیچ محدودیتی در استفاده از امکانات سایت ندارند و می توانند در تمام آزمون های آنلاین شرکت کنند و از تمام امکانات سایت و بخش اعضا استفاده کنند.
همین حالا نزدیک به یک میلیون نفر دیگر هم عضو فعال سایت سرزمین تیزهوش ها هستند. چرا شما به این خانواده بزرگ نمی پیوندید؟