معرفی انواع دانشگاه‌ها در ایران

نگرانی‌هایی که افراد و جوامع در زمینۀ فرهنگ و علم‌دوستی در گذشته داشتند، منجر به بنیان‌گذاری نهادی به نام دانشگاه شد؛ نگرانی‌ای که همواره مایۀ حفظ و بقا آن نیز بوده است. منشا تأسیس اولین دانشگاه‌ها را می‌توان در دورۀ رنسانس جست‌و‌جو کرد. در آن دوره بشر شأن خود را در دگرگون کردن جهان و نظم بخشیدن به آن می‌یافت. دانشگاه صرفاً مکانی برای آموختن دروس رسمی و پیچیده نبوده و نیست. به همین دلیل تفاوت مدرسه و دانشگاه را نمی‌توان تنها در تخصصی‌تر بودن دروس خلاصه کرد. دانشگاه در کنار آموزش علم به دانشجویان، پرورش و تعلیم کار پژوهشی را نیز دنبال می‌کند. علم و دانشگاه پیوندی تنگاتنگ دارند، و به همین دلیل، دانشگاه نیز مانند علم، مدام درحال تغییر و تحول است. پیشرفت علم با دانشگاه هموار می‌شود و این امر تنها زمانی میسر می‌شود که دانشجویان در تغییر جهان و توسعه و ارتقای علم موجود سهیم شوند.

پیشرفت جامعه به نهاد دانشگاه گره خورده و پیشبرد علم در آن اتفاق می‌افتد. هر نهاد آموزش عالی، با داشتن دانشکده‌هایی در رشته‌های گوناگون، ارائۀ تسهیلاتی برای پژوهش استادان و دانشجویان و تخصیص رتبه‌های آموزشی به دانشجویان و استادان، می‌تواند دانشگاه محسوب شود. همۀ دانشگاه‌ها با هر نوع و نامی، اهداف عنوان‌شده را دنبال می‌کنند. انواع دانشگاه‌ها، در مواردی مانند شیوۀ تأمین بودجه، امکانات و سیستم پذیرش دانشجو دارای تفاوت‌هایی هستند. در این مقاله، قرار است که ما انواع دانشگاه‌‌ها را در ایران به شما معرفی کنیم. شما با آگاهی از ویژگی‌های هر دانشگاه می‌توانید انتخاب بهتری برای ادامۀ تحصیل و انتخاب رشتۀ خود داشته باشید. اگر قصد دارید اطلاعات خود را دربارۀ انواع دانشگاه‌ها و لیستی از بهترین آن‌ها تکمیل کنید، با ما همراه باشید.

در حال حاضر هفت نوع دانشگاه در سیستم آموزشی ایران وجود دارد که شامل دانشگاه‌های دولتی، دانشگاه‌های آموزش از راه دور (پیام نور)، موسسات آموزش عالی غیرانتفاعی، دانشگاه‌های آزاد اسلامی، پردیس خودگردانِ وابسته به دانشگاه دولتی، دانشگاه جامع علمی کاربردی و دانشگاه‌های مجازی هستند.

معرفی انواع دانشگاه در ایران

اهمیت شناخت انواع دانشگاه برایتان زمانی مشخص می‌شود که پس از شرکت در کنکور سراسری اقدام به انتخاب رشته می‌کنید. رشته‌ های تحصیلی دبیرستان به‌طور مستقیم روی انتخاب رشته و دانشگاه شما تأثیرگذار هستند. از طرفی دانشگاه محلِ تحصیل، تأثیر بالایی در مسیر شغلی و آیندۀ افراد خواهد داشت. بر همین اساس، شناخت انواع دانشگاه‌ها و ویژگی هرکدام برای همۀ داوطلبین ورود به دانشگاه ضروری است. بنا بر گزارش‌های وزارت علوم، در حال حاضر هفت نوع دانشگاه در سیستم آموزشی ایران وجود دارد که شامل دانشگاه‌های دولتی، دانشگاه‌های آموزش از راه دور (پیام نور)، موسسات آموزش عالی غیرانتفاعی، دانشگاه‌های آزاد اسلامی، پردیس خودگردانِ وابسته به دانشگاه دولتی، دانشگاه جامع علمی کاربردی و دانشگاه‌های مجازی هستند. انواع مختلف دانشگاه در میزان شهریه، اعتبار مدرک تحصیلی و ظرفیتِ پذیرش متفاوت هستند. در ادامه هرکدام از این دانشگاه‌ها را به اختصار معرفی می‌کنیم.

بررسی دانشگاه‌های دولتی و مقایسۀ دانشگاه روزانه و شبانه

درحقیقت، تمام دانشگاه‌های دولتی، زیر نظر وزارت علوم تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی یا سایر نهادهای رسمی کشور فعالیت می‌کنند و در دو دورۀ روزانه و شبانه (نوبت دوم) به پذیرش دانشجو مشغول هستند. هزینۀ ایجاد و احداث دانشگاه‌های دولتی یا سراسری به‌طور قابل ملاحظه‌ای از طریق دولت یا سازمآن‌های دولتی تأمین می‌شود. شرط لازم برای ورود به دانشگاه‌های دولتی، قبولی در کنکور سراسری است. شما با توجه به لیست رشته ‌های تحصیلی ارائه‌شده در هر دانشگاه دولتی و رشتۀ تحصیلی خود، می‌توانید دانشگاه مناسبتان را انتخاب کنید. همان‌طور که مشخص است، چگونگی تدریس، چگونگی سازمان‌دهی محتوا، چگونگی آرایش فضای کلاس درس، چگونگی ارزشیابی کلاس و ملاک‌های مورد عمل در پذیرش دانشجو و اساتید، همگی در کیفیت آموزش تأثیرگذار هستند و می‌توانند به افزایش یا کاهش سطح آن منجر شوند. بنابراین، زمانی که گفته می‌شود دانشگاه‌های دولتی بالاترین سطح و رتبه را در میان دانشگاه‌های ایران دارند، منظور بالاتر بودنِ سطح کیفی در تمام موارد ذکر شده است. دانشجویان دورۀ روزانه در دانشگاه‌های دولتی، به‌صورت رایگان به تحصیل می‌پردازند و ملزم به پرداخت هزینه‌ای به‌عنوان شهریه نخواهند بود. در حالی که، تحصیل دانشجویان نوبت شبانه در این دانشگاه‌ها رایگان نیست. به این ترتیب، دانشجویان با تحصیل در نوبت روزانۀ دانشگاه‌های دولتی از بورسیه تحصیلی استفاده می‌کنند، به همین دلیل، در ازای شرایط تحصیلی رایگانی که در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد، از آن‌ها تعهد خدمت گرفته می‌شود.

مدت زمان این خدمت با توجه به منطقۀ تحصیلی دانشجو متفاوت است. برای مثال، تعهد خدمت برای دانشجویان منطقۀ یک، به‌ازای هر ترم، 6 ماه کار و برای منطقۀ دو به‌ازای هر ترم، 1 سال کار الزامی است. اما در صورتی که دانشجو تمایلی به کار و ارائۀ تعهد به‌صورت اشتغال نداشته باشد، می‌بایست هزینۀ تحصیل را به‌صورت یک جا بپردازد. در حالی که دانشجویان دورۀ شبانه به دلیل آنکه از بورسیۀ تحصیلی استفاده نمی‌کنند، مشمول تعهد خدمت نیز نخواهند بود. دانشجویان دانشگاه دولتی در هر دو نوبت روزانه و شبانه می‌توانند به میزان یکسان از امکانات دانشگاه دولتی مانند وام دانشجویی و امکان اشتغال دانشجویی بهره‌مند شوند، اما استفادۀ دانشجویان نوبت شبانه از امکاناتی مانند استفاده از خوابگاه دانشجویی در طول تحصیل، نسبت به دانشجویان نوبت روزانه محدودتر است. دانشجویان دورۀ شبانه همراه با دانشجویان دورۀ روزانه در یک کلاس درس و با اساتید یکسان تحصیل می‌کنند و برنامۀ درسی آن‌ها نیز مشابه است. تمام کلاس‌های درسی دانشگاه‌های دولتی به‌صورت حضوری، در ساعات مشخص و با توجه به واحدهای اخذشده توسط دانشجو، از صبح تا عصر برگزار می‌شوند. اعتبار مدرک تحصیلی دانشگاه‌های دولتی از مابقی دانشگاه‌ها بالاتر است، از این رو، شانس ورود به بازار کار برای فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های دولتی بالاتر است.

دانشگاه‌های پردیس چه نوع دانشگاه‌هایی هستند؟

در ابتدا، دانشگاه‌های پردیسِ خودگردان یا بین‌الملل، با هدف جذب دانشجویان بین‌المللی تشکیل شدند تا داوطلبان مشتاق به تحصیل را از سایر کشورها جذب کنند. اما این هدف محقق نشد و نام این دانشگاه‌ها به پردیس خودگردان تغییر یافت تا بتواند دانشجویان داخل کشور را جذب کند. در حال حاضر پردیس‌های خودگردان شعبه‌هایی از دانشگاه‌های دولتی هستند که با دریافت هزینه از دانشجو، اقدام به ثبت‌نام آن‌ها می‌کنند. هزینه‌های ادارۀ دانشگاه‌های پردیس خودگردان از طریق درآمد دانشگاه و شهریۀ دریافتی تأمین می‌شود. پذیرفته‌شدگان این دانشگاه‌ها هزینه‌های تسهیلاتی و رفاهی را نیز به‌صورت جداگانه پرداخت می‌کنند. اساتید اصلی این نوع دانشگاه‌ها، همان اساتید دورۀ روزانه دانشگاه‌ها هستند و تدریس در آن هم‌سطح با دانشگاه‌های روزانه ارائه می‌شود. بر همین اساس، مدرک ارائه‌شده توسط این دانشگاه‌ها به‌اندازۀ دانشگاه‌های دولتی معتبر است. شیوۀ ورود و پذیرش در این دانشگاه‌ها به‌صورت متمرکز بوده و یکی از راه‌های ورود به آن‌ها، قبولی در کنکور سراسری است.

بیشترین پذیرش این دانشگاه‌ها از میان رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی است. این دانشگاه‌ها در برخی رشته‌های بدون کنکور نیز اقدام به پذیرش دانشجو می‌کنند. اعلام نتایج نهایی این دانشگاه‌ها، هم‌زمان با اعلام نتایج کنکور سراسری در دوره‌های متمرکز است. در صورتی که پردیسِ خودگردان با کمبود و عدم تکمیل ظرفیت روبه‌رو شود، صرفاً برای یک نوبت، تکمیل ظرفیت از سوی سازمان سنجش انجام خواهد شد. توجه به این نکته لازم است که انتقال و مهمان شدن در دانشگاه‌های دیگر، از دانشگاه پردیسِ خودگردان ممنوع است و تنها انتقال و مهمان شدن از یک پردیس به پردیس‌های دیگر امکان‌پذیر است. دانشگاه پردیسِ خودگردان علاوه‌بر پذیرش از طریق کنکور سراسری، شیوۀ پذیرش دیگری نیز دارد. این شیوه از طریق یک آزمون اختصاصی دو مرحله‌ای انجام می‌شود، و پس از آن، حدود سه برابر ظرفیت هر رشتۀ محل دعوت به مصاحبه می‌شود، و پس از انجام مصاحبه، به‌شرط مسلط بودن به زبان انگلیسی، قبولی دانشجو قطعی می‌شود.

پردیس‌های بین‌الملل در گروه علوم انسانی، هنر و زبآن‌های خارجی پذیرش از طریق کنکور ندارند، و تنها بر اساس سوابق تحصیلی، دانشجو پذیرش می‌‌کنند، در حالی که برای گروه ریاضی فیزیک و تجربی، از هر دو طریق پذیرش دارند. هرکدام از دانشگاه‌های پردیسِ خودگردان، می‌توانند امکانات و کیفیت آموزشی متفاوت و در نتیجه شهریۀ متفاوتی داشته باشند. این شهریه هر سال مشمول 10 تا 15 درصد افزایش هزینه می‌شود. در صورتی که دانشجو قصد انصراف از دانشگاه پردیس خودگردان را داشته باشد، ملزم به پرداخت شهریۀ ثابت ترم‌های باقی‌مانده خواهد بود.

بیشتر بدانید: صفر تا صد ثبت‌نام در کنکور سراسری برای دبیرستانی‌ها

انتخابِ دانشگاه آزاد یا سراسری

انتخاب بین دانشگاه آزاد یا سراسری، یک، دوراهی است که اغلب داوطلبان با آن مواجه می‌شوند. برای آنکه در این تصمیم‌گیری موفق عمل کنید، باید ابتدا معیارها و الویت‌های خود را شناسایی کنید و مطابق با آنها بهترین گزینه را انتخاب کنید. امکانات، شرایط زندگی، معیارها، علاقه و استعداد شخصی از مورادی هستند که بهتر است پیش از انتخاب و تصمیم‌گیری میان دانشگاه آزاد و سراسری به آن توجه کنید. مطمئناً کیفیت یک مجموعۀ آموزشی از نکاتی است که در انتخاب خود باید به آن دقت داشته باشید. اساتید، دانشجویان و شرایط آموزشی از مواردی هستند که سطح کیفی یک مجموعۀ آموزشی را تعیین می‌کنند. سطح بالای کیفیت آموزشی دانشگاه‌های دولتی بر کسی پوشیده نیست، اما دربارۀ دانشگاه آزاد، ذکر این نکته ضروری است که این دانشگاه‌ها نیز از معتبرترین دانشگاه‌های کشور هستند و در مبحث تولید علم از رتبۀ علمی بالایی برخوردار هستند.

از مزایای دانشگاه آزاد می‌توان به امکانات رفاهی و تحصیلی مناسب آن اشاره کرد. افزایش تعداد دانشگاه‌های آزاد تأسیس‌شده در شهرهای مختلف ایران از دیگر مزایای دانشگاه‌های آزاد است. این مزیت باعث شده است تا هر دانشجویی بتواند در شهر خود و نزدیک خانواده و عزیزان خود به ادامه تحصیل بپردازد. هزینه‌ها و شهریۀ پرداختی در این دانشگاه‌ها نسبت به انواع دیگر دانشگاه‌ها و به‌خصوص برای رشته‌هایی که واحدهای عملی زیادی دارند، بالاتر است. اعتبار بالای مدرک دانشگاه‌های دولتی و هزینه‌های بالای تحصیل در دانشگاه‌های آزد، سبب محبوبیت و رقابت بیشتر داوطلبان برای پذیرش در دانشگاه‌های دولتی شده است؛ هرچند که مدرک ارائه‌شده توسط دانشگاه‌های آزاد نیز در ایران و تمام کشورهای دنیا معتبر و قابل قبول است. به هر حال، واحدهای مختلف دانشگاه آزاد کیفیت و سطح آموزشی متفاوتی دارند، همان‌طور که دانشگاه‌های دولتی نیز از سطح و رتبه‌های مختلفی برخوردار هستند. همچنین، برای بررسی سطحِ کیفیت دانشگاه باید به رشتۀ تحصیلی نیز دقت کرد و از انتخاب براساس نظرات سطحی دوری کرد. درنهایت، شما با شناخت دقیقِ هدف خود از ادامۀ تحصیل و بررسی عمیق سطح کیفی دانشگاه‌ها در رشتۀ موردنظر خود، می‌توانید به تصمیمی کامل و منطقی برسید.

دانشگاه‌ پیام نور چه نوع دانشگاهی است؟

دانشگاه‌ پیام نور، نوعی دانشگاه نیمه‌دولتی است که در سال 1367 با هدف همگانی کردن آموزش تأسیس شد. این دانشگاه در هر سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری پذیرش دانشجو دارد. اغلب پذیرش این دانشگاه در مقطع کارشناسی از میان داوطلبان گروه انسانی است. شهریۀ مناسب این دانشگاه‌ باعث محبوبیت آن شده است تا جایی که امروزه تعداد قابل ملاحظه‌ای از دانشجویان سطح کشور را به خود اختصاص داده است. ویژگی متفاوت این دانشگاه نسبت به دیگر دانشگا‎های ایران، در شیوۀ آموزشِ نیمه‌حضوری و از راه دور آن است. در این شیوۀ آموزشی با استفاده از فناوری آموزشی و کتاب‌های آموزشی خودآموز، ضرورت حضور دانشجو در کلاس درس کاهش پیدا می‌کند. به این ترتیب، کلاس‌های درس به مکانی برای رفع اشکال گروهی و مرور درس‌ها تبدیل می‌شوند. کلاس‌های درسی در این نوع دانشگاه به سه صورت حضوری، نیمه‌حضوری و غیرحضوری تشکیل می‌شود. ثبت‌نام رشته‌های کارشناسی پیام نور از دو روش کنکور سراسری و بدون کنکور انجام می‌گیرد. دانشگاه پیام نور باعث دسترسی برابر افراد جامعه به امکانات آموزش عالی شده است تا از طریق آن، کسانی که وقت کافی برای ادامۀ تحصیل ندارند نیز بتوانند به اهداف خود دست پیدا کنند. به این ترتیب، تمام افراد جامعه از همۀ نقاط کشور، حتی از مناطق محروم، می‌توانند به امکانات آموزشی و تحصیلات دانشگاهی دست پیدا کنند.

دانشگاه‌های غیرانتفاعی چیست؟

دانشگاه غیرانتفاعی با هدف بسیج کلیۀ امکانات کشور در راستای گسترش آموزش عالی و ارتقای سطح دانش و فرهنگ جامعه در سال 1364 تأسیس شد. این دانشگاه‌ نوعی دانشگاه غیردولتی است که زیر نظر وزارت علوم و از طریق کنکور سراسری دانشجو پذیرش می‌کند. دانشگاه‌های غیرانتفاعی در برخی رشته‌ها، به‌صورت بدون کنکور و براساس سوابق تحصیلی نیز پذیرش دارند. شهریه و هزینه‌های پرداختی در طول تحصیل برای دانشگاه‌های غیرانتفاعی، تقریباً به‌اندازۀ دانشگاه آزاد است.

با این‌که دانشگاه‌های غیرانتفاعی مختلف با توجه به میزان شهریه، سطح امکانات آموزشی و رفاهی مختلفی دارند، اما درمجموع می‌توان گفت که سطح آن از سطح دانشگاه‌های سراسری و آزاد پایین‌تر است. همچنین، تنوع رشته‌ها نیز در این دانشگاه‌ها پایین‌تر بوده و تنها رشته‌های پرطرفدار مهندسی و گروه علوم انسانی را دربرمی‌گیرند. بهترین دانشگاه‌های غیرانتفاعی شامل دانشگاه علم و فرهنگ، امام صادق، اشرفی اصفهانی، سوره، امام رضا، صنعتی سجاد و علم و هنر هستند. مدرک تحصیلی این دانشگاه‌ها مورد تأیید وزارت علوم بوده و کاملاً معتبر است.

بیشتر بدانید: معرفی انواع مدارس

معرفی دانشگاه علمی کاربردی

دانشگاه علمی کاربردی یکی از دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است و هدف اصلی از تأسیس آن ارتقای سطح مهارت شاغلین بخش‌های مختلف اقتصادی و افزایش مهارت‌های حرفه‎ای فارغ‌التحصیلان مراکز آموزشی که فاقد تجربۀ اجرایی هستند، بوده است. این دانشگاه در مقاطع کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد، پذیرشِ دانشجو دارد. این دانشگاه، نزدیک به هزار مرکز آموزشی در سطح کشور دارد. در این دانشگاه، علاوه‌بر نظام آموزشی معمول ترمی، نوعی نظام آموزشی دیگری به نام پودمانی وجود دارد. در این نظام آموزشی، آموزش‌های منفصل و تفکیک‌شده‌ای به‌صورت اجباری ارائه می‌شوند که در آن، مهارت‌های شغلی در مجموعه بسته‌های آموزشی مجزا به دانشجویان آموزش داده می‌شود. محور اصلی در این سیستم آموزشی، آموزش‌های فنی و حرفه‌ای است. این دانشگاه‌ها در چهار گروه صنعت، کشاورزی، فرهنگ و هنر و مدیریت و خدمات اجتماعی فعالیت دارند. مدرک تحصیلی این دانشگاه‌ها مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بوده و قابل ترجمه و دارای اعتبار بین‌المللی است.

جمع‌بندی

با توجه به اطلاعات این مقاله، شما اکنون آشنایی قابل ‌قبولی را با انواع دانشگاه‌های ایران به‌دست آوردید و می‌توانید با توجه به سطح کیفیت آموزشی و رفاهی و میزان شهریه و اعتبار مدرک تحصیلی هرکدام از این دانشگاه‌ها، انتخاب رشتۀ درست و آگاهانه داشته باشید. اینک شما برای ما بگویید که هنگام انتخاب نوع دانشگاه به چه مواردی توجه می‌کنید؟ دانشگاه محبوب شما برای ادامۀ تحصیل کدام ‌یک است؟