معرفی رشته کتابداری، شرایط ورود و بازار کار آن

یکی از رشته‌های مهم و پرکاربرد دانشگاهی رشته کتابداری است. دسترسی آسان، سریع و نظام‌مند به اطلاعات اهمیت زیادی برای علاقه‌مندان به دانش دارد. آنها بدین‌طریق می‌توانند پژوهش‌های بهتری انجام دهند و مؤثرتر باشند. این کاری است که به کمک متخصصان مختلف از جمله یک کتابدار در سطح کتابخانه‌ها، دانشگاه‌ها، مراکز اطلاعاتی و... انجام می‌شود.

• ما در این مقاله قصد داریم به معرفی کامل این رشته و بازار کار آن بپردازیم. همچنین شما را با موضوعاتی از قبیل موضوعات زیر آشنا کنیم:
• سابقه رشته کتابداری
• دروس و گرایش‌های این رشته در دانشگاه
• شرایط ورود به این رشته

و...

اگر به جهان علم و اطلاعات علاقه‌مند هستید و در انتخاب رشته دانشگاهی تردید دارید، این مقاله را تا پایان بخوانید.

رشته کتابداری چیست؟

در دنیای علم و فناوری امروز، تخصصی که بتواند منابع علمی را بهتر و مؤثرتر در اختیار مصرف‌کنندگان دانش بگذارد، ضروری است. ما به تخصصی احتیاج داریم که از پیچیدگی دسترسی به منابع اطلاعاتی کم کند. همچنین مخاطبان با سطوح مختلف دانش و تخصص بتوانند به‌راحتی نیازهای اطلاعاتی‌شان را برطرف کنند. خیلی از داوطلبان کنکور با هدف کسب چنین مهارتی دست به انتخاب رشته می‌زنند.

حجم وسیع علوم و دانش موجود در سطح جهان باید به نحو مؤثری سازماندهی شود. آنها باید به‌درستی گردآوری، تجزیه‌وتحلیل و طبقه‌بندی شوند تا فرصت‌های رشد و توسعه از بین نرود. دانشمندان و پژوهشگران علوم مختلف با استفاده از دانش طبقه‌بندی شده و مدون قدرت تأثیرگذاری بیشتری دارند؛ این‌گونه بهتر می‌توانند به رشد و تعالی ملت‌ها کمک کنند.

کار سازماندهی و طبقه‌بندی منابع در مراکز اطلاعاتی مختلفی می‌تواند انجام شود؛ از جمله کتابخانه‌ها و سازمان‌هایی که با منابعی مثل کتاب سروکار دارد. اینجاست که وجود فردی متخصص در رشته کتابداری اهمیت پیدا می‌کند.

یک کتابدار می‌تواند به‌عنوان حلقه اتصال کتاب (منبع اطلاعاتی) به کتاب‌خوان (مصرف‌کننده اطلاعات) ایفای نقش کند. او با دانش و تجربه‌ای که کسب کرده باید نیازهای کتابخانه سازمان خود را شناسایی کند. بدین ترتیب با اطلاع از آخرین کتاب‌های انتشاریافته، پیشنهاد خرید کتاب، سازماندهی منابع و فهرست‌نویسی، نیاز مراجعه‌کنندگان را برطرف می‌کند.

البته باید بدانیم، منابعی که یک کتابدار با آنها کار می‌کند فقط کتاب نیست. یک کتابدار باید توانایی سازماندهی، ثبت، ضبط، گردآوری، بازیابی و اشاعه اطلاعات را برای منابعی همچون منابع دیجیتال و پایگاه‌های اطلاعاتی نیز داشته باشد. به همین منظور تبدیل‌شدن به یک متخصص در رشته کتابداری احتیاج به آموزش در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی دارد.

دروس و گرایش‌های کتابداری

رشته کتابداری رشته ناشناخته و جدیدی نیست. اولین تلاش‌ها برای شکل‌گیری این رشته در ایران در سال 1344 انجام شد. از همان زمان تا کنون این رشته در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود؛ ابتدا در مقاطع کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد و بعدها تا مقطع دکتری نیز ادامه یافت. با گسترش این رشته در دانشگاه‌های مختلف ایران، علاقه‌مندان می‌توانند از هر جای ایران برای انتخاب رشته دانشگاه، کتابداری را برگزینند.

رشته کتابداری در طول سال‌هایی که از تأسیسش می‌گذارد، دچار تحولات زیادی شده است. این تحولات به دلیل گسترش منابع اطلاعاتی و تغییر نیاز مصرف‌کنندگان اطلاعات است. دروس دانشگاهی این رشته ابتدا به موضوعات مربوط به کتابداری برای کتاب‌های چاپی خلاصه می‌شد اما امروز به انواع منابع اطلاعاتی گسترش پیدا کرده است.

در حال حاضر این رشته در مقطع کارشناسی در دانشگاه‌ها در سه گرایش علوم‌انسانی و اجتماعی، گرایش علوم پایه و گرایش علوم پزشکی تدریس می‌شود. این گرایش‌ها دارای دروس مشترک و تخصصی متنوعی هستند:

• دروس مشترک کتابداری: سازماندهی‌ مواد، مواد خدمات‌ کتابخانه‌ برای‌ کودکان‌ و نوجوانان‌، متون‌ اختصاصی‌ آلمانی‌، روان‌شناسی‌ اجتماعی‌، روان‌شناسی‌ عمومی‌، تاریخ‌ادبیات ایران‌، تاریخ‌ادبیات جهان‌، تاریخ‌ عمومی‌ فلسفه‌، متون‌ تخصصی فرانسه‌، ساختمان‌ و تجهیزات‌ کتابخانه‌، گزارش‌‌نویسی‌، متون‌ تخصصی عربی‌، کتابخانه‌ و کتابداری‌، مجموعه‌‌سازی‌، تاریخ‌تمدن، مرجع شناسی عمومی‌، مواد سمعی‌ و بصری‌، متون‌ اختصاصی‌ روسی‌، مواد خدمات‌ کتابخانه‌ برای‌ بزرگسالان‌ نوسواد، ماشین‌نویسی‌ فارسی‌، متون‌ تخصصی انگلیسی‌، مبانی‌ جامعه‌شناسی‌، ماشین‌نویسی لاتین‌، اداره‌ کتابخانه‌، مرجع‌ شناسی‌ عمومی‌ (لاتین‌)، اصول‌ کار مرجع‌، کارآموزی‌
• دروس تخصصی گرایش علوم پایه: ریاضیات عمومی، آشنایی با بانک‌های اطلاعاتی علوم پایه، مبانی کامپیوتر و برنامه‌نویسی، تاریخ علوم، شیمی عمومی، زمین‌شناسی، فیزیک عمومی، برنامه‌نویسی کاربردی، آمار و احتمالات، فیزیولوژی عمومی
• دروس تخصصی گرایش علوم‌انسانی و اجتماعی:  مبانی کامپیوتر و برنامه‌نویسی، مبانی علم حقوق، تاریخ ادیان، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، روان‌شناسی کودک و نوجوان، آشنایی با بانک‌های اطلاعاتی، آمار و احتمالات مقدماتی، مبانی سازمان و مدیریت، جغرافیای شهری و روستاشناسی، کلیات علم اقتصاد
• دروس تخصصی گرایش علوم پزشکی: تشریح و فیزیولوژی، بیوشیمی، اصطلاحات علوم پزشکی و بهداشتی، داروشناسی، متون اختصاصی انگلیسی، روان‌شناسی عمومی، حفاظت نگهداری مواد، علوم آزمایشگاهی، تاریخ علوم پزشکی، تاریخ عمومی فلسفه، اصول کار مرجع، بهداشت عمومی

شرایط ورود به رشته کتابداری

رشته کتابداری یکی از رشته‌های زیرمجموعه علوم‌انسانی است؛ اما دانش‌آموزان رشته ریاضی و تجربی نیز می‌توانند در دانشگاه این رشته را بخوانند. شاید این موضوع در انتخاب رشته نهم به دهم شما تأثیر گذارد. برای ورود به این رشته باید امتیاز لازم را در آزمون ورودی یکی از دانشگاه‌های دولتی، آزاد، غیرانتفاعی یا پیام‌نور کسب کنید.

تحصیل در کتابداری همچنین بدون کنکور و برای دانشگاه‌هایی مثل دانشگاه‌ علمی کاربردی نیز ممکن است. برای این منظور، فقط کافی است مدرک دیپلم و شرایط عمومی تحصیل در دانشگاه‌ها را داشته باشید.

اگر قصد تحصیل در این رشته را دارید، باید بدانید کتابداری رشته آسانی نیست. همان‌طور که قبلاً هم به آن اشاره شد، شما در این رشته با مجموعه متنوعی از دروس مختلف و مهم سروکار دارید. برای‌آنکه آنها را با موفقیت پشت سر گذارید و تبدیل به یک کتابدار فوق‌العاده شوید، باید میل زیادی به مطالعه و یادگیری داشته باشید.

علاوه بر این باید از ویژگی‌های مثبت و سازنده‌ای مثل مهارت برقراری ارتباط مؤثر و تاب‌آوری نیز برخوردار باشید. داشتن این ویژگی‌ها به شما کمک می‌کند ارتباط بهتر و مؤثرتری با پژوهشگران و علاقه‌مندان دانش برقرار کنید.

موقعیت‌های شغلی و توانایی‌های لازم برای یک کتابدار

برای یک انتخاب تحصیلی درست، بهتر است نیم‌نگاهی به آینده شغلی رشته موردنظرتان هم داشته باشید. این‌گونه با حال و هوای آن رشته بهتر آشنا می‌شوید و می‌توانید بهتر تصمیم بگیرید. این قضیه درباره رشته کتابداری نیز صادق است.

شاید اولین مکانی که با شنیدن کلمه کتابدار به یاد آورید، کتابخانه‌ها باشد؛ مکانی آرام و کم سروصدا که متخصصین کتابداری به علاقه‌مندان کتاب راهنمایی و مشاوره می‌دهند. یک کتابدار در اموری مثل تجهیز و اداره کتابخانه‌ها نیز مسئولیت دارد. منظور از کتابخانه‌ها فقط کتابخانه‌های عمومی سطح شهر نیست و کتابخانه‌های مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی هم شامل می‌شود.

بیشتر بخوانید: معرفی رشته روانشناسی و گرایش‌های آن

یک کتابدار در زمینه‌هایی مثل امور کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و همچنین امور پژوهشی مرتبط دارای تخصص و مهارت می‌شود. به همین دلیل با چنین تخصصی می‌تواند موقعیت‌های شغلی دیگری به جز کار در کتابخانه‌ها را هم به دست آورد. مثلاً اقدام به تألیف و ترجمه کتب مرتبط کند در دفاتر چاپ و نشر آثار علمی مشغول به کار شود و یا با راه‌اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان، اهداف شخصی و خلاقانه‌اش را دنبال کند.

بدیهی است چنین فعالیت‌هایی نیاز به توانایی‌های متنوعی دارد. یک کتابدار برای‌آنکه بتواند به‌خوبی از عهده وظایف و مسئولیت‌ها برآید باید این مهارت‌ها را داشته باشد یا آنها را در خود تقویت کند:

• مهارت ارتباطی خوبی (هم کلامی و هم نوشتاری) داشته باشد.
• بتواند به‌خوبی تحقیق کند و نتایج را گزارش دهد.
• در انجام وظایف محوله، دقت و نظم بالایی داشته باشد.
• با اصول کامپیوتر و علوم رایانه مرتبط با رشته‌اش آشنا باشد.
• از سطح سواد بالایی برخوردار و دانش تخصصی خوبی در زمینه حرفه‌اش داشته باشد.

بازار کار و درآمد رشته کتابداری

در حال حاضر در کشور ما با جمعیت جوان میلیونی و تحصیل‌کرده‌اش، تربیت نخبگان کتابداری بیش‌ازپیش احساس می‌شود. کتابخانه‌های زیادی در شهرهای بزرگ و کوچک کشور به دانش‌آموختگان رشته کتابداری احتیاج دارند.

همچنین باتوجه‌به اینکه تجهیز و نوسازی کتابخانه‌ها و توسعه‌ آنها در سطح مدارس و دانشگاه‌ها تبدیل به یک ضرورت شده است، فضاهای کاری جدیدی در حال به‌وجودآمدن است. با گسترش منابع اطلاعاتی و رشد سریع فناوری‌های اطلاعات، لازم است نیروهای جوان، بادانش و تحصیل‌کرده کتابداری در مراکز و سازمان‌های مرتبط مشغول به کار شوند.

البته نباید این نکته را فراموش کرد که مراکز اطلاعاتی مایل به استخدام بهترین‌های کتابداری هستند. بنابراین یک متخصص کتابداری برای استخدام در کتابخانه‌ها و سازمان‌های برتر باید دستاوردهای علمی و تجربی زیادی داشته باشد.

دررابطه‌با حقوق شاغلین این رشته نمی‌توان عدد دقیقی را مشخص کرد؛ بااین‌حال به‌طورکلی آنها از حقوق و مزایای شغلی خوبی برخوردار نیستند. متأسفانه با وجود اهمیتی که کتابداری در توسعه و آبادانی کشور دارد به اندازه کافی به متخصصین این رشته توجه نمی‌شود. درآمد و مزایا برای فارغ‌التحصیلان کتابداری باتوجه‌به موقعیت شغلی که دارند (شغل دولتی، خصوصی، پژوهشی، مدیریتی، تدریس، کارآفرینی، نویسندگی و...) متفاوت است.

بیشتر بخوانید: 5 رشته پرطرفدار رشته انسانی

باوجود این بد نیست بدانید بازار کار کتابداری تنها به مراکز و سازمان‌های داخل کشور خلاصه نمی‌شود. فرصت‌های شغلی زیادی در دنیا برای این رشته هست که رسیدن به آنها غیرممکن نیست. کشورهایی مثل آمریکا، کانادا، استرالیا، آلمان و فرانسه سرمایه‌گذاری زیادی در این رشته کرده‌اند و موقعیت‌های شغلی زیادی در این کشورها برای کتابداری موجود است.

کتابداری؛ رشته‌ای برای علاقه‌مندان به اطلاعات

ما در این مقاله مختصات رشته کتابداری را در تحصیل و اشتغال تشریح کردیم. کتابداری یکی از رشته‌های مهم و آینده‌دار در دنیا است که روزبه‌روز بر اهمیت جایگاه آن افزوده می‌شود. وجود افرادی که بتوانند میان دانش و مصرف‌کنندگان دانش پیوند برقرار کنند و نیاز علاقه‌مندان اطلاعات را به‌خوبی برطرف کنند در هر جامعه‌ای لازم و ضروری است.

این رشته در حال حاضر در دانشگاه‌های ایران از کاردانی تا دکتری تدریس می‌شود. گرایش‌های مختلفی در مقاطع مختلف تحصیلی برای این رشته هست که در کارشناسی می‌توان به گرایش علوم پایه، علوم‌انسانی و اجتماعی و گرایش علوم پزشکی اشاره کرد.

برای اینکه بتوانید در این رشته موفق شوید، باید میل زیادی به یادگیری و مطالعه داشته باشید. همچنین بهره‌بردن از مهارت‌های خوب ارتباطی، داشتن نظم و دقت، تسلط بر پژوهش و آشنایی با علوم کامپیوتر به موفقیت بیشتر شما کمک خواهد کرد.

با اینکه کتابداری رشته پراهمیتی است اما متأسفانه به اندازه کافی در ایران به آن بها داده نمی‌شود و شاغلین این رشته در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی از حقوق و مزایای خوبی برخوردار نیستند. شما با تحصیل در این رشته به جز کار در کتابخانه‌ها امکان فعالیت‌هایی نظیر تدریس، کارآفرینی، نویسندگی و... نیز پیدا می‌کنید.

نظر شما درباره رشته کتابداری چیست؟

آیا به تحصیل در این رشته علاقه‌مند هستید؟

سؤالات پرتکرار

1- کتابداری چیست؟

کتابداری یک رشته دانشگاهی است که فارغ‌التحصیلان آن باید به گردآوری، سازماندهی، ثبت، ضبط، بازیابی و نشر اطلاعات بپردازند.

2- بازار کار رشته کتابداری چگونه است؟

فارغ‌التحصیلان کتابداری می‌توانند در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی، سازمان‌ها، دانشگاه‌ها و... مشغول به کار شوند. همچنین امکان تدریس در این رشته، کارآفرینی، نویسندگی و... نیز دارند.

3- درآمد رشته کتابداری چگونه است؟

متأسفانه باوجود اهمیتی که این رشته دارد، وضعیت درآمدی شاغلین این رشته خیلی مناسب نیست. درآمد متخصصین کتابداری باتوجه‌به شغلی که دارند (دولتی بودن، غیردولتی بودن، مدیریت و...) متفاوت است.