معرفی رشته مهندسی معدن، مسیر تحصیلی و بازار کار آن

منابع معدنی و زیرزمینی، یکی از شاخص‌های ثروت کشورهای جهان هستند. به طوری که از 8 هزار میلیارد گردش مالی بخش صنعت دنیا در سال، 2.2 هزار میلیارد آن (حدود 30 درصد) مربوط به بخش معدن است. از زمان‌های گذشته تاکنون مواد معدنی به عنوان مواد اولیه صنایع مختلف مورد نیاز بوده‌اند، کشف و استخراج آن نیز سال‌هاست که مورد توجه انسان‌ها قرار گرفته است. هر فرد در یک زندگی استاندارد به 1400 تن مواد معدنی فلزات و سوخت نیاز دارد که 15 تن آن را فلزات پایه تشکیل می‌دهد و این دلایل اهمیت بسیار زیاد تربیت نیروهای متخصص حوزه معادن را بیان می‌کند و باعث پیدایش رشته مهندسی معدن شده است.

 رومیان باستان نوآوران مهندسی معدن بودند و روش‌های معدنی را در مقیاس‌های بزرگ گسترش دادند. جالب است بدانید  مهندسی معدن به عنوان اولین رشتۀ مهندسی آکادمیک تاریخ برای اولین بار در انگلستان پایه‌گذاری شده است و به عنوان یکی از 10 حرفه سخت دنیا شناخته می‌شود. ما برای آشنایی بیشتر هر چه بیشتر شما عزیزان برای انتخاب رشته، مقاله‌ای را آماده کرده‌ایم که با مطالعه آن می‌توانید با ماهیت این رشته، نحوه ادامه تحصیل در این رشته، گرایش‌های آن و دروس هر یک از گرایش‌ها و بازار کار و درآمد آشنا شوید.

 برای ورود به رشته مهندسی معدن، دو راه وجود دارد؛ در راه اول باید در مقطع متوسطه وارد رشته ریاضی_فیزیک شویم و پس از شرکت در کنکور سراسری و کسب حدنصاب، این رشته را در انتخاب کنیم. در راه دوم می‌توانیم وارد هنرستان شویم و رشته معدن را انتخاب کنیم.

 

 

معرفی رشته معدن در هنرستان و دانشگاه

همۀ ما با تا حدودی با مواد معدنی آشنایی داریم و می‌دانیم که بخش زیادی از زندگی ما وابسته به استفاده صحیح از منابع زمینی و استخراج مواد از معادن است. کشف و فرآوری مواد موجود در معادن نیاز به متخصصانی دارد که با دانش زیاد و تجربه به این امر مهم بپردازند. این نیاز باعث شده است رشته‌ای به نام رشته مهندسی معدن تعریف شود. مهندسی معدن شامل مجموعه دانش، فناوری و روش‌هایی است که برای اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد از معادن به کار می‌رود. این رشته ارتباط زیادی با علوم زمین‌شناسی و جغرافیا داشته و با رشته‌های مهندسی مختلف از جمله مهندسی نقشه‌برداری و عمران نیز در ارتباط است.

بر خلاف تصور، مهندسان معدن تنها در معادن و استخراج مواد معدنی فعالیت نمی‌کنند. کار مهندسان معدن ممکن است مستقر در محل، در سایت یا ترکیبی از هر دو باشد. مهندسان معدن در قدم اول با تکیه بر دانش تخصصی خود مناطق مستعدی را که دارای پتانسیل برای استخراج هستند را شناسایی کرده و پس از مطالعات امکان‌سنجی و اقتصادی، به طراحی روش‌های استخراج ماده می‌پردازند. به این ترتیب وظیفه هماهنگی و نظارت بر کلیه فعالیت‌های این معدن در مورد حفر، استخراج و انتقال مواد معدنی به عهده مهندسان معدن است. علاوه بر عضویت در نظام مهندسی معدن و گرفتن مسئولیت فنی معادن، مهندس‌های معدن می‌توانند در زمینه‌های بسیار گسترده‌ای مانند اجرای پروژه‌های سدسازی، طراحی و اجرای فضاهای زیرزمینی مانند تونل، مترو و کانال‌های انتقال آب، طراحی و اجرای حفاری‌های سطحی نظیر جاده‌های کوهستانی، اکتشافات ژئوتکنیکی فعالیت کنند.

برای ورود به رشته مهندسی معدن، دو راه وجود دارد؛ در راه اول باید در مقطع متوسطه وارد رشته ریاضی_فیزیک شویم و پس از شرکت در کنکور سراسری و کسب حدنصاب، این رشته را در انتخاب کنیم. در راه دوم می‌توانیم وارد هنرستان شویم و رشته معدن را انتخاب کنیم. البته باید پیش از تصمیم به انتخاب این رشته، لیست هنرستان های دخترانه و پسرانه ارائه‌کننده این رشته را بررسی کنیم.

همانند هر رشته دیگری، یک سری پیش‌نیاز و توانمندی و مهارت‌های خاصی برای ورود و موفقیت در رشته مهندسی معدن وجود دارد که ما در ادامه به آن می‌پردازیم. همان‌طور که گفتیم، رشته یکی از 10 رشته دشوار دنیا به حساب می‌آید و موفقیت در این رشته بیش از هر چیزی در گروه ویژگی‌های شخصیتی افراد است. داوطلبان این رشته باید از قدرت تحمل و صبر زیادی برخوردار باشند تا در شرایط سخت دچار فرسودگی و کمبود انگیزه نشوند. در مرحله بعدی این افراد باید از مهارت‌هایی مانند قدرت تحلیل و حل مسئله، مهارت تفکر و یافتن روابط منطقی، مهارت کار گروهی و روحیه اجتماعی بالایی برخوردار باشند. داوطلبان این رشته علاوه بر تسلط بر دروس ریاضی، فیزیک و شیمی که برای موفقیت در آزمون سراسری بسیار ضروری است، باید تا حدی با مباحث زمین‌شناسی هم آشنا باشند. علاوه بر این به دلیل رشد علم و افزایش کاربرد رایانه در رشته‌های مختلف، دانشجویان رشته مهندسی معدن باید با نرم‌افزارها و زبان انگلیسی آشنایی نسبی را داشته باشند.

دروس و شرایط تحصیل رشته معدن در هنرستان

همان‌طور که گفتیم، یکی از راه‌های ورود به رشته مهندسی معدن،‌ هنرستان است. برای ورود به این رشته باید در مرحله انتخاب رشته نهم به دهم وارد هنرستان شویم. در رشته معدن در هنرستان اهداف خاصی تعریف شده و برای آموزش آن‌ها دروس مختلفی طراحی شده است. توانایی و مهارت‌هایی که هنرجویان جهت ورود به بازار کار و اشتغال کسب می‌کنند،‌ عبارت‌اند از:

• آشنایی با روش‌های نقشه‌برداری و انجام عملیات نقشه‌برداری معادن
• آشنایی و کار با انواع ماشین‌آلات معدنی
• توانایی تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات و تجهیزات معدن رشته تحصیلی معدن
• آشنایی با روش‌های مختلف استخراج و اكتشاف معادن
• آشنایی با روش‌های فرآوری مواد معدنی توسط کارخانه‌ها مختلف
• آشنایی با انواع کانی‌ها و سنگ‌ها و کاربرد آن‌ها

در طی سه سال تحصیل در این رشته دروس مختلفی ارائه می‌شود كه این دروس شامل شیمی،‌ فیزیك،‌ ریاضی، نقشه‌کشی فنی رایانه‌ای - گروه مواد و فرآوری،‌ دانش فنی پایه، دانش فنی تخصصی، ایمنی، راه‌سازی و خدمات در معدن، مدیریت تولید، خرد کردن، تفکیک و آماده‌سازی مواد معدنی، عملیات استخراج، کنترل محیط و ماشین‌آلات معدنی، عملیات نقشه‌برداری و آتش باری در معدن، عملیات خواص‌سنجی و پرعیارسازی مواد معدنی، حفاری و نمونه‌برداری اکتشافی هستند.

بیشتر بخوانید: معرفی رشته ریاضی و فیزیک

لیست دانشگاه‌های دارای رشته مهندسی معدن

رشته مهندسی به عنوان یک رشته مهم و پر کاربرد در ایران، در دانشگاه‌های مختلف ارائه می‌شود و ظرفیت پذیرش نسبتاً زیادی در این رشته تعریف شده است. پذیرش در این رشته هم به صورت با آزمون و هم بدون آزمون انجام می‌شود. انواع مختلف دانشگاه این رشته را ارائه می‌کنند که در جدول زیر به تفکیک ذکر شده‌اند.

لازم به ذکر است که رشته معدن در مقطع کارشناسی ناپیوسته در دانشگاه آزاد ارائه می‌شود. معدن در کارشناسی ناپیوسته مهندسی فناوری معدن نامیده می‌شود و یک گرایش با عنوان استخراج معادن زیر زمینی دارد. رشته مهندسی فناوری معدن در واحدهای دانشگاه آزاد 12 استان کشور در مجموع 18 واحد دانشگاه ارائه می‌شود که استان‌های کرمان و آذربایجان شرقی به سبب موقعیت مناسبی که از نظر معادن دارند، با داشتن 3 واحد دانشگاهی، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند.

بیشتر بخوانید: صفر تا صد ثبت نام در کنکور سراسری برای دبیرستانی‌ها

دروس رشته مهندسی معدن در دانشگاه

دوره تحصیل رشته مهندسی معدن 4 ساله و معادل 8 ترم تحصیلی است. در این برنامه آموزشی همانند سایر رشته‌ها واحدهای عمومی و اختصاصی تعریف شده است و دانشجویان در طول دوره کارشناسی رشته مهندسی معدن در گرایش‌های مختلف باید 140 واحد درسی بگذرانند. به طور کلی واحدهای درسی دوره تحصیلی مهندسی معدن را به 5 گروه دروس عمومی (20 واحد)، دروس اصلی (35 واحد)، دروس پایه (32 واحد)، دروس تخصصی الزامی (33 واحد) و دروس تخصصی اختیاری (20 واحد) تقسیم کرد. دروسی چون زمین‌شناسی عمومی، زمین‌شناسی اقتصادی، زمین‌شناسی ساختمانی، مکانیک سنگ، مکانیک سیالات، استاتیک، دینامیک، مقاومت مصالح، نقشه‌برداری‌ عمومی‌، عملیات‌ نقشه‌برداری، کانه‌آرایی و اقتصاد معدنی از جمله مهم‌ترین دروس اصلی و پایه این رشته هستند.

در جدول زیر نیز لیستی از دروس تخصصی رشته مهندسی معدن در مقطع کارشناسی را مشاهده می‌کنیم.

 گرایش‌های رشته مهندسی معدن

رشته مهندسی معدن در مقطع کارشناسی دارای دو گرایش زیر است که این دو گرایش تا مقطع دکتری نیز دنبال می‌شوند که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم.

• استخراج معدن
• اکتشاف معدن

مطابق آخرین اطلاعات درج شده در دفترچه آزمون کارشناسی ارشد سال 1400، رشته مهندسی معدن در مقطع کارشناسی ارشد دارای گرایش‌های زیر است:

• استخراج معدن: دانشجویان کارشناسی ارشد استخراج معدن در زمینه‌هایی مانند حفاری، آتشباری، نگهداری، ترابری و اصول طراحی معدن و فراورده‌های مواد معدنی آموزش می‌بینند.
• اکتشاف معدن: در این گرایش مهندسان با استفاده از دانش زمین‌شناسی، آمار و شبیه‌سازهای رایانه‌ای، شکل و حجم منابع داخل زمین مدل‌سازی می‌شود.
• فرآوری مواد معدنی: این گرایش به بررسی تخصصی روش‌های فرآوری مواد اولیه برای رسیدن به خواص و ویژگی‌های مورد نظر می‌پردازد. دانشجویان این گرایش باید آماده کار در شرایط سخت باشند و ارتباط و همکاری خوبی با مهندسان گرایش استخراجی داشته باشند.
• تونل و فضاهای زیر زمینی: این گرایش با هدف افزایش کارایی کارشناسان مهندسی معدن و عمران طراحی شده است. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در پروژه‌های اجرایی و تخصصی در زمینه‌های طراحی روش‌های حفر، نگهداری و سیستم‌های پشتیبانی انواع تونل‌ها و فضاهای زیرزمینی و حفریات معدنی و... فعالیت کنند.

بیشتر بخوانید: معرفی رشته مهندسی عمران

• مکانیک سنگ: فارغ‌التحصیلان دوره کارشناسی ارشد رشته مهندسی معدن گرایش مکانیک سنگ می‌توانند کمک زیادی در انجام پروژه‌های تحقیقاتی در زمینه راه‌سازی، حفاری‌های سطحی (نظیر معادن سطحی و کانال‌های سریز در سدها)، در حفاری‌های زیر زمینی و حفاری فضاهای زیر زمینی برای تأسیسات دفاعی داشته باشند.
• معدن و محیط‌زیست: هدف از دوره کارشناسی ارشد معدن گرایش محیط‌زیست، آموزش افرادی است که دارای توانایی‌های لازم جهت طراحی و نظارت بر حسن اجرای پروژه­های تخصصی در زمینه‌های مختلف مهندسی محیط‌زیست معدن بوده تا افراد قادر به انجام تحقیقات لازم جهت حل مسائل و مشکلات زیست‌محیطی ناشی از معادن و صنایع معدنی کشور باشند.
• اقتصاد و مدیریت معدنی

بازار کار و آینده شغلی رشته معدن

در بخش‌های قبلی مقاله بیشتر با ماهیت این رشته در دانشگاه آشنا شدیم و از دیدگاه آموزشی به آن نگاه کردیم. حال نوبت این است که به اصل مطلب یعنی بازار کار و آینده شغلی بپردازیم. هدف نهایی تمامی رشته‌های تحصیلی ارائه خدمات مختلف و کسب درآمد است؛ اما کسب درآمد در ازای انجام وظایف مختلف محقق می‌شود. پس قبل از اینکه به بازار کار برسیم، با مسئولیت‌ها و وظایف مهندسان معدن آشنا می‌شویم. مهندسان معدن با تخصص‌های مختلف، به فعالیت‌های زیر می‌پردازند:

• تجزیه و تحلیل نقشه‌های توپوگرافی برای بررسی امکان‌پذیری استخراج مواد معدنی و نقشه‌برداری زمین برای ترسیم طرح جغرافیایی معدن
• ارائه گزارش امکان‌سنجی و گزارش پیشرفت کار به کارفرمایان
• بررسی‌های میدانی معادن و استفاده از ابزارها و تجهیزات مخصوص برای شناسایی مواد موجود در معادن و آزمایش هوا برای گازهای سمی یا خطرناک
• امکان‌سنجی و برآورد شرایط مورد نیاز استخراج معادن از جمله تعیین روش‌های بهینه استخراج معادن، نوع ماشین‌آلات، تخمین هزینه‌ها و زمان موردنیاز
• نظارت بر نحوه انجام پروژه‌های اکتشاف، استخراج و ساخت تونل‌ها در عملیات حفاری سایر پروژه‌های مربوطه و اطمینان از رعایت تمام مراحل ایمنی

فارغ‌التحصیلان مهندسی معدن از آینده شغلی بسیار روشنی برخوردار هستند. طبق آمار ارائه‌شده در وزارت صنعت، معدن و تجارت، سهم معدن از اشتغال مستقیم جهانی 30 میلیون نفر است. معدن جزء حوزه‌هایی است که باعث اشتغال پایدار متوازن می‌شود. در شکل زیر میزان اشتغال معادن و حوزه‌های دیگر با هم مقایسه شده است.

خوشبختانه در ایران نیز بخش معدن یکی از بخش‌های فعال و پویای اقتصاد کشور است و جای کار زیادی وجود دارد. فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی معدن با انجام فعالیت‌های ذكرشده می‌توانند به عنوان كارشناس،‌ سرپرست و مدیر در تمامی بخش‌های صنعت معدن مشغول به کار شوند و در حوزه‌های طراحی، مدیریت، مشاوره در زمینه حفر معدن، تونل و انتقال مواد معدنی از معدن به کارخانه فعالیت کنند.

فارغ‌التحصیلان‌ رشته‌ مهندسی معدن می‌توانند در وزارت‌های مختلف از جمله صنایع و مشاغل وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت‌ نیرو در زمینه‌ آب‌های‌ زیرزمینی‌، وزارت‌ نفت‌ در زمینه‌ حفاری چاه‌های نفتی، کارگاه‌های‌ وزارت‌ راه‌ و ترابری‌ برای‌ حفاری‌ راه‌ها و تونل‌ها و حتی سازمان انرژی اتمی مشغول کار شوند. بدیهی است که میزان حقوق بسته به سمت، سابقه کار، دولتی یا خصوصی بودن شرکت بستگی دارد و یک محدوده حقوق را مشخص کرد. مثلاً مهندسان تازه فارغ‌التحصیل معدن معمولاً زیر نظر مهندسان باتجربه کار می‌کنند و حقوق کمتری دریافت می‌کنند.

جمع‌بندی

در این مقاله با کلیات رشته مهندسی معدن آشنا شدیم. منابع استخراج‌شده از معادن مصارف بسیار گسترده‌ای دارد و مهندسان معادن ناظر بر استخراج این منابع هستند. این منابع در بسیاری از محصولات از مصالح ساختمانی و اتومبیل گرفته تا تلفن‌های همراه و رایانه مورد استفاده قرار می‌گیرد و روز به روز به کاربردشان و به تبع آن بازار کار مهندسی معدن اضافه می‌شود. علاوه بر داخل کشور، زمینه ادامه تحصیل و کار در خارج کشور نیز برای مهندسان معدن فراهم است. از جمله این کشورها می‌توان به استرالیا، کانادا و آمریکا اشاره نمود که هر ساله بسیاری از علاقه‌مندان به رشته مهندسی معدن برای تحصیل در دانشگاه‌های این کشورها اپلای می‌کنند.