المپیاد شیمی چیست؛ شرایط شرکت در آن

علم شیمی به قدری گسترده است که به‌سختی می‌توان آن را در قالب جملات تعریف کرد. جذابیت‌های این علم تنها با درک واقعی ماهیت آن نمایان می‌شود. اما همان‌طور که می‌دانید با مطالعه و تسلط بر کتاب‌های سیستم آموزشی به تنهایی نمی‌توان عمق و ماهیت علوم را درک کرد. بلکه به علت کمبود وقت و عدم برنامه‌ریزی صحیح، از این طریق تنها به صورت سطحی به فراگیری اصول هر علم می‌پردازید. در چنین شرایطی المپیاد شیمی نقش جاده فرعی را دارد که با ورود به آن می‌توانید به صورت عمیق و مفهومی با درس شیرین شیمی ارتباط برقرار کنید و در خلال آن از مسیر یادگیری نیز لذت ببرید. شرکت در المپیاد، بستری است که به شما امکان پیشرفت در رشته درسی مورد علاقه‌تان را می‌دهد و علاوه بر این کسب موفقیت در آن، شما را از مزیت‌هایی مهم برخوردار می‌کند.

المپیاد شیمی از پرطرفدارترین المپیادهای جهانی است که در آن دانش‌آموزان علاقه‌مند به شیمی از سرتاسر دنیا به رقابت علمی پرداخته و در خلال آن به کشف استعداد در بخش‌های مختلف علم شیمی پرداخته می‌شود. قبولی در این المپیاد برای شما موفقیت بزرگی محسوب می‌شود و می‌تواند پشتوانه‌ای جهت پیشرفت در رشته دانشگاهی مورد علاقه‌تان باشد. در این مقاله همه اطلاعاتی که برای شرکت در المپیاد شیمی نیاز دارید، آورده شده است. بنابراین اگر به این درس علاقه دارید و از یادگیری هر چه بیش‌تر آن لذت می‌برید، این مقاله برای شما بسیار مفید خواهد بود.

 دانش‌آموزان پایه دهم و یازدهم از هر دو رشته ریاضی و تجربی، می‌توانند در المپیاد شیمی شرکت کنند. البته شرکت دانش‌آموزان پایه دهم در این المپیاد به صورت آزمایشی بوده و تنها می‌توانند در مرحله اول و دوم شرکت کنند.

 

المپیاد شیمی چیست؟ نمونه سوالات آن

المپیاد شیمی، یک رقابت جهانی پرسابقه و پرطرفدار است که در آن علاقه‌مندان به علم شیمی، طی یک آزمون دو مرحله‌ای دانش شیمی خود را به چالش می‌کشند. این مسابقات در جهت افزایش تبادل اطلاعات بین کشورها شکل گرفت. دانش‌آموزان پایه دهم و یازدهم می‌توانند در این آزمون شرکت کنند. برای موفقیت در المپیاد شیمی، تسلط بر کتاب‌های درسی شیمی دوره دوم متوسطه الزامی است. اما آشنایی با نمونه سوالات المپیاد شیمی سال‌های گذشته و الگو و سبک و سیاق آن‌ها، می‌تواند نقش بزرگی در مسیر موفقیت شما ایفا کند. امروزه آزمون این المپیاد، شامل دو بخش تئوری و عملی است که بخش تئوری آن به مدت پنج ساعت و ارزش 60 درصد برگزار شده و بخش عملی در مدت زمان پنج ساعت و ارزش 40 درصد برگزار می‌شود. بخش تئوری این آزمون شامل شیمی آلی، شیمی معدنی، شیمی فیزیک و تجزیه است. آزمون المپیاد شیمی در ایران طی سه مرحله انجام می‌شود. با اینکه هر سال سوالات این آزمون از نو طراحی می‌شوند اما مباحث کلی در نظر گرفته شده برای آن یکسان است و شامل موارد زیر می‌شود:

•  استوکیومتری
•  ساختار اتم
•  پیوندها و نیروهای بین مولکولی و شکل مولکول
•  شیمی توصیفی
•  شیمی معدنی
•  شیمی آلی
•  شیمی تجزیه
•  سینتیک واکنش

مراحل شرکت در المپیاد جهانی شیمی

اولین دوره المپیاد شیمی در ایران به صورت یک آزمون یک مرحله‌ای انجام شد که شامل 15 سوال تشریحی بود. اما پس از آن با توجه به محبوبیت و شهرتی که به دست آورد، مدام دچار تغییرات و اصلاحاتی شد تا در نهایت به شکل امروزی با چارچوب، قوانین و مراحل تعریف‌شده‌ای برگزار شود. در نهایت هشت درصد دانش‌آموزان صاحب مدال طلا، 20 درصد صاحب مدال نقره و 30 درصد صاحب مدال برنز می‌شوند. المپیاد شیمی در ایران دارای 5 مرحله به شرح زیر است:

1) مرحله اول: سوالات آزمون در این مرحله شامل 50 سوال تستی است که لازمه قبولی در آن تسلط بر کتاب‌های شیمی دبیرستان و مباحث شیمی عمومی است. پنچ تا 10 درصد شرکت‌کنندگان موفق به قبولی در این آزمون می‌شوند و می‌توانند در آزمون مرحله دوم شرکت کنند. مرحله اول المپیاد شیمی در بهمن ماه هر سال تحصیلی برگزار می‌شود.

2) مرحله دوم: اردیبهشت ماه هر سال، آزمون مرحله دوم المپیاد شیمی برگزار می‌شود که قبلا سوالات آن به دو صورت تستی و تشریحی طراحی می‌شود، اما اخیرا مانند مرحله اول به صورت 50 سوال تستی برگزار می‌شود. برای قبولی در آزمون این مرحله علاوه بر تسلط بر کتاب‌های درسی و مباحث شیمی عمومی، به قدرت حل سوالات تحلیلی و محاسباتی در مدت زمان مناسب نیز نیاز خواهید داشت. تنها 40 نفر از دانش‌آموزان موفق به قبولی در این آزمون می‌شوند.

3) مرحله سوم: مرحله تابستانی المپیاد شیمی در مدت زمان شش تا هشت هفته و در تابستان همان سال تحصیلی به صورت حضوری و متمرکز در یکی از دانشگاه‌های تهران برگزار می‌شود. در این دوره به دانش‌آموزان پذیرفته شده، مباحث تئوری و عملی بخش‌های مختلف شیمی آموزش داده می‌شود. در این دوره آموزشی 40 ساعت شیمی آلی یک و دو، 20 ساعت شیمی معدنی یک، 20 ساعت شیمی فیزیک یک و 20 ساعت شیمی تجزیه یک به صورت رایگان آموزش داده می‌شود. همچنین به کمک این دوره دانش‌آموزان می‌توانند به آزمایش‌های شیمی عمومی مسلط شوند. آزمون این دوره شامل آزمون میان‌ترم (30 درصد) و آزمون پایان‌ترم (70 درصد) می‌شود. در نهایت با استفاده از نمرات آزمون‌های میان‌دوره و پایان‌دوره، هشت نفر مدال طلا و بقیه دانش‌آموزان مدال‌های نقره و برنز دریافت می‌کنند.

4) مرحله چهارم: تنها دانش‌آموزانی که در مرحله تابستانی موفق به دریافت مدال طلا شده باشند، در این مرحله شرکت می‌کنند. مرحله چهارم (مدرسه زمستانی) نیز جنبه آموزشی داشته و دانش‌آموزان به مدت سه تا شش ماه در باشگاه دانش‌پژوهان جوان تحت آموزش قرار می‌گیرند. آزمون این مرحله به صورت دقیق شامل چهار آزمون عملی (40 درصد)، آزمون میان‌ترم (20 درصد) و آزمون پایان‌ترم (40 درصد) می‌شود. این دوره در نیمه اول آذر، دی و بهمن ماه برگزار می‌شود. در نهایت تیم ایران در المپیاد جهانی شیمی، توسط امتحانات انتخابی تیم انتخاب می‌شود که تنها شامل چهار نفر از دانش‌آموزان خواهد بود.

5) مرحله پنجم: تیم ایران به مسابقات جهانی شیمی اعزام شده و با دیگر تیم‌های شرکت‌کننده به رقابت می‌پردازند.

بیشتر بدانید: معرفی انواع المپیادهای دانش‌آموزی

برای المپیاد شیمی چی بخوانیم؟

از مهم‌ترین گام‌های موفقیت در المپیاد شیمی، شناخت دقیق و صحیح منابع مطالعاتی آن است. همان‌طور که مشخص است اولین منبع مطالعاتی که پیش از شرکت در آزمون باید در آن به تسلط کامل برسید، کتاب‌های درسی شیمی است. کتاب‌های درسی شیمی یا شیمی عمومی، شما را به طور کلی و پایه‌ای با مباحث بنیادینی مانند ساختار اتم، خواص تناوبی، پیوندهای یونی و کووالانسی، شیمی آلی، استوکیومتری، ترمودینامیک، محلول‌ها، سینتیک، تعادل، اسید و باز و الکتروشیمی آشنا می‌کند. مطالعه دقیق این مباحث برای موفقیت در ابتدای راه المپیاد شیمی، ضروری است. در مرحله بعد، منابع مطالعاتی و آموزشی وجود دارد که به شما در فراگیری هر یک از مباحث شیمیایی کمک می‌کند و با مطالعه آن‌ها به شکل تخصصی‌تر به مطالب تسلط پیدا می‌کنید.

اگر می‌پرسید که چطور می‌توان در مرحله دوم المپیاد شیمی به موفقیت رسید، پاسخ در مطالعه منابع آموزشی است که در ادامه به طور دقیق‌تر به آن‌ها می‌پردازیم. پس از کسب تسلط کافی روی این منابع، نوبت به منابع مربوط به حل مسئله می‌رسد. سرعت عمل و تمرکز کافی دو عامل مهمی هستند که تاثیر زیادی در موفقیت شما در مراحل مختلف المپیاد دارد. این دو توانایی را می‌توانید از طریق منابع حل مسئله به دست بیاورید. به طور کلی منابع مطالعه المپیاد شیمی بسیار گسترده است. اما بهتر است با توجه به زمان و سطح علمی خود بهترین منابع را انتخاب کنید. در ادامه به ذکر کارآمدترین منابع هر بخش، بر اساس تجربیات شرکت‌کنندگان در این المپیاد می‌پردازیم:

منابع شیمی عمومی

ابتدا از کتاب‌های درسی شیمی هر چهار سال شروع کنید و به تسلط کامل در آن‌ها برسید. کتاب تست و آموزش مبتکران/ بهمن بازرگانی می‌تواند منبع مناسبی برای تثبیت مطالب کتاب‌های درسی شیمی باشد. شیمی عمومی سیلبرگ/ انتشارات نوپردازان، شیمی عمومی مورتیمر و شیمی عمومی پتروچی نیز از منابع مطالعه شیمی در سطح عمومی و پایه‌ای هستند که در میان آن‌ها شیمی عمومی پتروچی دارای سطح پیشرفته‌تری است.

منابع آموزش تخصصی المپیاد شیمی

برای مطالعه تخصصی‌تر مباحث می‌توانید از منابع زیر استفاده کنید:

•  الفبای ساختار اتم، ترکیبات یونی و مولکولی/ مجید اکبری/ انتشارات دانش‌پژوان جوان
•  شیمی آلی/ بهروز بهنام
•  شیمی آلی/ علی سیدی/ انتشارات فاطمی
•  محلول‌ها و ترمودینامیک شیمیایی/ مهران آقایی/ انتشارات فاطمی
•  اصول شیمی تجزیه و روش حل مسائل آن/ شاپورگان و همکاران/ انتشارات فاطمی

در سطوح پیشرفته‌تر می‌توانید از منابعی مانند شیمی آلی سولومونز، موریسون بوید، ولهارد یا مک موری استفاده کنید. در بخش شیمی تجزیه می‎توانید از شیمی تجزیه هریس، کریستین یا اسکوگ‌وست استفاده کنید. منابع مطالعاتی بخش شیمی فیزیک نیز شامل شیمی فیزیک اتکینز، لواین و البرتی است. در بخش شیمی معدنی نیز شیمی معدنی هاوس‌کرافت، کاتن و هیویی می‌توانند منابع مناسبی باشند.

منابع حل مسئله المپیاد شیمی

کتاب نردبان المپیاد شیمی/ نشر گچ دارای کتاب‌های حل مسئله به صورت موضوعی است و شما می‌توانید بخش استوکیومتری و محلول‌ها، پیوندهای یونی و کووالانسی و شیمی آلی را از این انتشارات مطالعه کنید. کتاب تستی مسائل برگزیده شیمی و 2000 مسئله شیمی از انتشارات خوشخوان، چگونه مسائل شیمی را حل کنیم، المپیادهای شیمی ایران (مرحله یک و دو) و کتاب‌های تست کنکوری از دیگر منابع مفید مطالعاتی هستند.

بیشتر بدانید: شرایط شرکت در المپیاد کامپیوتر

شرایط لازم برای شرکت در المپیاد شیمی

دانش‌آموزان پایه دهم و یازدهم از هر دو رشته ریاضی و تجربی می‌توانند در المپیاد شیمی شرکت کنند. البته شرکت دانش‌آموزان پایه دهم در این المپیاد به صورت آزمایشی بوده و تنها می‌توانند در مرحله اول و دوم شرکت کنند. موفقیت در این المپیاد می‌تواند برای شما مزایای مهمی به همراه داشته باشد. از آن جایی که شیمی علمی گسترده است و پل ارتباطی به تمام علوم دیگر دارد، با کسب مدال در این رقابت می‌توانید بدون شرکت در کنکور، در هر رشته دلخواهی از مهندسی برق و شیمی و پلیمر گرفته تا پزشکی و دندان‌پزشکی و حقوق و هنرهای تجسمی، در دانشگاه مورد علاقه خود تحصیل کنید. برای شرکت در المپیاد شیمی نیاز به شرایطی است که با داشتن آن‌ها مجاز به ثبت‌نام خواهید بود.

معدل دروس شیمی یک و آزمایشگاه نباید کمتر از 17 و معدل دروس ریاضی یک و ریاضی دو دانش‌آموز کمتر از 15 باشد. علاوه بر این، معدل دروس فیزیک یک و آزمایشگاه و فیزیک دو و آزمایشگاه نباید کمتر از 16 باشد. اگر به علم شیمی علاقه‌مند باشید و دارای شرایط عنوان‌شده هم باشید، می‌توانید بعد از مطالعه دفترچه ثبت‌نام که هم‌زمان با آغاز نام‌نویسی منتشر می‌شود، از طریق سایت ثبت‌نام المپیادهای علمی دانش‌آموزی، در المپیاد شیمی شرکت کنید. مدارکی که برای ثبت‌نام این المپیاد نیاز دارید شامل اسکن عکس داوطلب (مربوط به سال جاری، دارای پس‌زمینه سفید و فرمت JPG، ابعاد 200*300 یا 300*400 و حجم کمتر از 70 کیلوبایت)، اطلاعات کارت ملی و شناسنامه دانش‌آموز و هزینه ثبت‌نام می‌شود.

جمع‌بندی

شیمی علم ملموسی است که در زندگی روزمره همه ما جریان دارد. المپیاد شیمی بستر بسیار مفیدی برای علاقه‌مندان به این علم است که از طریق آن می‌توان بیش از پیش با جذابیت‌های این رشته آشنا شد. امروزه شیمی از پرطرفدارترین رشته‌های المپیاد در سطح جهانی به شمار می‌آید. با توجه به مطالب این مقاله می‌توانید اطلاعات کافی را در خصوص ثبت‌نام و نحوه مطالعه و آماده کردن خودتان برای آزمون، به دست آورید. به نظر شما بهترین منابع مطالعاتی المپیاد شیمی چه ویژگی‌هایی دارند؟ تجربه شما در زمینه مطالعه تخصصی‌تر درس شیمی چیست؟